semaver
Active member
Diyanet, dine de devlete de yük niye Prof. Dr. Mustafa Öztürk? Diyanet İşleri Lideri, isimli yılı duayla açtı, eleştirilince “İnanç adalete, yargıya yansımasın istiyorlar, ortalığı ayağa kaldırıyorlar” karşılığı verdi, yetmedi Kuran kurslarının mecburî eğitimden sayılması gerektiğini söylemiş oldu. Erbaş’ın her gün bir siyasetçi üzere sahnede olması ve iktidar lisanını kullanmaya devam etmesi din erkeklerina itimadı gündeme getirip, laiklik tartışması başlatınca bize de akademik çalışmalarını yürütmek için Almanya’ya giderken “Yerli ve ulusal tımarhanede herkese ruh sıhhati dilerim” diye ileti yayımlayan ilahiyat profesörü Mustafa Öztürk’e sormak kaldı.
MUHAFAZAKÂRLARIN MESKENİNDE KIYAMET BİRİNCİ SEÇİMDE KOPACAK
Birkaç gün öncesine kadar bu sorunuzun yanıtını salt siyasi iktidar merkezli yorumluyordum. Ancak birkaç gün evvel bir haber düştü sitelere, “Diyanet İşleri Lideri bir daha atandı” diye. Bu haberin akabinde, DİB Başkanı’nın siyasi iktidara bir çeşit dini lojistik takviyesinde bulunma ve büyük bir çabayla kendini öne çıkarma uğraşlarının makamı koruma, yani bir daha atanma odaklı olabileceğini de düşünmeye başladım. Lakin sonuçta, Erbaş’ın son vakit içinderdaki siyasi atraksiyonlarını siyasi iktidar-bürokrasi içinde karşılıklı bir menfaat münasebetine bağlamak güya daha isabetli görünüyor. tıpkı vakitte DİB Başkanı’nın adeta bir politik figür üzere davranmasının, bilhassa siyasi iktidar açısından fazlaca kıymetli bir dayanak üzere algılandığı seziliyor. Çünkü malumunuz siyasi iktidarın gerisinde duran seçmen kitlesi çekirdek kitle düzeyinde adeta kemikleşti. Giden gitti, dağılan dağıldı; artık elde avuçta büyük ölçüde ulusal görüş zihniyetiyle de bağdaşık kitle kaldı. Bu kitleyi konsolide etmek, yani bu sabit seçmen kitlesinin de dağılmasını önlemek için dini temsil kartı bir daha açıldı. Bu noktada Diyanet İşleri Lideri üzerinden laik seküler-dindar muhafazakâr ayrışmasını kaşıyan ve bu ayrışmayı toplumsal yerde yüksek tansiyonlu bir zıtlaşma ve kutuplaşma düzebir daha taşımaya namzet olan atraksiyonlar devreye sokuldu. Geçmiş siyasi deneyimlerden de çarçabuk anlaşılabileceği üzere bu bir tuzaktı ve ne yazık ki muhalefet cenahındaki basın yayın organları bu tuzağa bir daha düştü.
Nasıl bir tuzak?
DİB Başkanı’nın atraksiyonları derken, Ayasofya’nın minberine kılıçla çıkmak üzere komikliklerden, dinin siyasete de ticarete de adalete de müdahil olması gerektiği tarafındaki demeçlere kadar, biroldukca şeyi bu kapsamda kıymetlendirebiliriz. İşte tuzak dediğim şey, geçmişteki Diyanet İşleri liderlerinde pek görmediğimiz bu çeşit atraksiyonlar karşısında laik seküler çevrelerin “Laiklik elden gidiyor” telaşıyla birtakım bazı abartılı bir laiklik savunuculuğu refleksi geliştirmesidir. İbrahim Kiras’ın son yazılarından birinde dikkat çektiği üzere “laik cenahtan gelen tenkitlerin kimi birtakım iktidarla birlikte dini pahaları de maksat alabilen yahut o denli yorumlanabilen- ölçüsüz lisanı dindar insanları inançlarıyla birlikte AK Parti iktidarını da savunmaya yöneltiyor. Tabanının psikolojisini düzgün bilen iktidar partisinin pireyi deve yapabilme kabiliyeti de kuşkusuz bunu kolaylaştırıyor. Aslında bu tuzağa düşmemek gerekiyordu. Bunun için de yapılacak tek şey, ignore etmek, yani yok saymaktan ibaretti. Çünkü şayet olup bitenler karşısında dediğim hal ortaya konabilseydi, tuzak boşa çıkmış olacaktı. ötürüsıyla Ayasofya’nın minberine kılıçla çıkmak salt bir komiklik, “Günaydın demek cahiliye âdetidir” formundaki beyan da çapsızlığın bir göstergesi olarak salt lafügüzaf olarak kalacaktı.
Tabanları tarafınca ‘tepki vermedikleri için’ eleştirilen muhalefetin halini gerçek buluyorsunuz…
Evet, siyasi muhalefetin başını çeken başkanlar bu tuzağa düşmediler, tam da söylemiş olduğim üzere ignore etmeyi yeğlediler. Bu sağduyulu siyasi tutumun temel sebeplerinden biri, on senelerdan beri Türkiye’deki siyasetin farklı kültürel kimliklerin kaşınması ve siyasi iktidarların değişmesine bağlı olarak rövanş devirlerinin yaşanması halinde cereyan etmesi ve bu durumun topyekûn siyasi bahtımızın mitolojideki Sisifos kıssasından pek farklı olmadığını düşündürmesidir. Bu memleket ve bu millet birbiri ardınca rövanş devirleri yaşamaktan bitap düştü. İşte birilerinin aklıselim ve sağduyulu bir halla bu Sisifos öyküsüne son vermesi, siyasi yerden rövanş ideolojisini kazıması gerek. Bu noktada CHP önderi Sayın Kılıçdaroğlu’nun bu biçimde bir misyon üstlendiğini yahut en azından bu mevzuda önemli bir hassasiyet gösterdiğini söylemek mümkündür. bir daha Sayın Akşener’in de kimlik siyaseti ekseninde kurulan tuzaklara düşmeme konusunda çok hassas bir tutum sergilediğini söylemek mümkündür. Erbaş ekseninde ortaya çıkan din, diyanet, siyaset, laiklik üzere problemler hakkında bilhassa Sayın Davutoğlu ve Sayın Babacan’ın açık, net bir tutum koyması kelam konusu tuzağın boşa çıkması açısından son derece tesirli sonuçlar verebilirdi; fakat bu isimler niçinse kendilerinden beklenen çıkışı yapmaktan imtina ettiler. Çünkü diyanet ve laiklik sorunu onlar açısından bakıldığında, “yukarı tükürsen bıyık, aşağı tükürsen sakal” kelamında tabirini bulan sorunlu bir sıkıntı. Hal bu biçimde olunca, siyasi tutum olarak müphem ve muğlak denebilecek bir durumda kalmayı yeğlediler. Lakin bu biçimde kritik sıkıntılar karşısında takınılan müphem ve muğlak duruş ve durumlar, seçmen nezdinde pek makbul karşılanmaz ve ötürüsıyla seçim kelam konusu olduğunda da “Araya gitmek” üzere makus bir sonuca müncer olur.
Yani aslında iktidar “dindar/dinsiz” kutuplaşması yaratarak kaybettiği oyların peşine düştü…
Kanımca, o denli. birebir vakitte, Diyanet İşleri Lideri Erbaş’ın siyasi içerikli demeç verme konusunda kendisine biçilen rolden daha iştiyaklı ve iştahlı davranması muhtemelen bir tarafıyla de bir daha atanmasını kendince garanti altına almaktı; bu yüzden son günlerde siyasi demeç katsayısını giderek artırdı. Lakin ortaya çıkan profil ve performans hem kendisinin tıpkı vakitte Diyanet kuruluşunun prestijini önemli ölçüde örseledi. Geçmişte, yani 1990-2000’lerde Sakarya İlahiyat’ta akademisyen olarak bakılırsav yaptığı senelerda, bu biçimde cemaat diye anılan ve devlet katında dahi akredite olmanın önşartı üzere algılanan FETÖ’nün kelam konusu fakültedeki önde gelen isimleriyle yakın bağı, keza tıpkı senelerda Kimse Yok mu Derneği üzere yapılarla ilintisi ve kültürler/dinler ortası diyalog projelere istekli katkı vermesi üzere datalar dikkate alındığında, Erbaş’ın kendi hayat çizgisini her devirde güç, iktidar ve nüfuz mercilerine basitçe intibak ve inkıyad prensibine göre çizdiğini söylemek mümkündür. Bu sıkıntı bir tarafa, gerek akademik müktesebatı ve ilmi çapı gerek başında bulunduğu kurumu temsil biçimi prestijiyle Erbaş’ın sözgelimi bir Ali Bardakoğlu’yla kıyaslandığında, kifayetsiz bir profile sahip olduğunu söylemek kanımca pek haksızlık olmaz. Dahası, bir Diyanet İşleri Başkanı’nın Türkiye gündemine konu teşkil edecek beyanı yahut görüşü “günaydın, tünaydın” sıkıntısı olmamalıydı; problemin çapı, bir Diyanet İşleri Başkanı’nın ilmi ve entelektüel çapı hakkında da az epeyce bir fikir oluşturur.
Madem siz mevzuya girdiniz, sorayım: “Günaydın” demek cahiliye devri âdeti mi gerçekten?
“Günaydın” demek cahiliye âdetidir kararı, muhtemelen bir rivayetteki bir ibareden hareketle verilmiş rastgele bir karar ve ne yazık ki ucuz bir retorik. Lakin bilhassa siyasal İslamcı telaffuzdan tevarüs edilen bu ucuz ve ama süslü retoriklerin her vakit hatırı sayılır bir alıcısı var bu memlekette. Hadis ve siyer kitaplarında yer alan bir rivayete nazaran, vakti vaktinde sıkı bir müşrik olup “Kureyş’in şeytanlarından biri” olarak kabul edilen, ama çabucak sonrasında İslamı benimseyen Umeyr bin Vehb isimli kişi Hz. Peygamber’in huzuruna girdiğinde, “en’imû sabâhen”, yani “Sabahınız beğenilen olsun” der. Hz. Peygamber de bunun üzerine “Bizim selamımız, selamünaleyküm” formunda bir kelam söyler. Hz. Peygamber’in selamlaşma konusunda özel bir hassasiyet göstermesi, Umeyr bin Vehb’in iyilik dileği olarak dillendirdiği kelamın nahoş olması yahut cahiliye zamanına aidiyetinin bilhassa vurgulanması değil, Müslüman olmak için gelen bu şahsa en başından yeni bir dini kimlik kazandırma ve bu hususta muhatabının zihninde hassaslık ya da farkındalık oluşturma gayretiyle alakalıdır. Kaldı ki Kuran’da cahiliye bölümündeki onlarca uygulama Kuran’ın beyanlarıyla İslam dinine aktarılmış ve bu uygulamalar “genel kabul görmüş örfler/âdetler” manasında maruf diye isimlendirilmiştir. Bütün bunlar bir yana, İslam kültüründeki “selamünaleyküm-aleykümselam” biçimindeki selamlaşmanın ecdadı da dindar Yahudi gelenekteki “Şalom alehem-Alehem şalom” biçimindeki selamlaşmadır.
Selam, en nihayet bir iyilik dileğidir; bu dilek hangi sözcükle lisana getirilirse getirilsin, önemli olan söz yahut tabir değil, niyettir. Kaldı ki “günaydın” sözcüğü de bir yeterli dilek ve temenni olarak bu topraklarda bu milletin malı olmuştur. Evet, dindar çevreler “Selamünaleyküm” yahut “sabah-ı şerifleriniz hayrolsun” üzere dini kimlikli tabirlerle selamlaşmayı tercih edebilir; buna rağmen diğer birtakım beşerler da “günaydın, merhaba” demeyi tercih edebilir. Salt iyilik dileği olarak söylenen kelamları bile İslami ve cahili diye kategorize etmek ve sözlerin kültürel sicillerinden dahi Türkiye’deki laik seküler-dindar muhafazakâr farklılığını kutuplaşma moduna dönüştürme gayretkeşliğine girmek, bir Diyanet İşleri Başkanı’nın zihninden dahi geçirmemesi gereken bir iş olsa gerektir. Sen ki Diyanet İşleri Lideri sıfatıyla kalkıp “Günaydın demek cahiliye âdetidir” üzere bir görüş beyan ederek Necip Fazılcı, Şevket Eygici ve bununla birlikte Kadir Mısıroğlucu muhafazakâr, mukaddesatçı ve beraberinde ortaya karışık İslamcı gözüne girip onların beğenilen hocası olmak ismine bu biçimde ucuz retorikler üretmek yerine, bu ülkenin Sünnisinden Alevisine kadar tüm farklı kimlikleri kucaklayıcı ve kuşatıcı bir lisanla bir ortaya getirmenin ve kelam konusu kimlikler içinde uzun tarihî geçmişten bugüne tevarüs eden derin çatlakları kapatıp asırlardır kanayan yaraları sarmanın yollarını arasan daha iyi bir iş yapmış olmaz mıydın? Lakin ne yazık ki iyi işlerin mükafatı bu dünyada pek alınamadığı, hatta birden fazla vakit da güzel işlerle iştigal etmek pek cezasız kalmadığı için, Diyanet İşleri Lideri bu dünyada ivedilikle ödüllendirilecek işlere imza atmayı, bu yüzden de “günaydın demek cahiliye âdetidir” üzere görüşlerle memleketteki malum kutuplaşmanın üzerinde tepinmeyi yeğlemiş görünmektedir.
İSLAM CUMHURİYETİ İSTEYENLERİN ORANI YÜZDE 5-6’YI GEÇMEZ
Türkiye’de önemli meseleler var. Tahminen de en değerlisi geçim derdi… Beşerler çocuklarına mama alamazken, icra evrakları mahkeme odalarına sığmıyorken, mütedeyyin kesim için Diyanet İşleri Başkanı’nın açıklamaları bir mana tabir ediyor mu?
Görünen o ki 2018’de tatbik alanına sokulan yeni siyasi sistemle birlikte, devlet ve devletin kurumsal işleyiş düzeneği adeta tel tel dökülür hale geldi. dediğiniz üzere iktisat büsbütün çöktü, çökmek üzere denebilecek bir raddeye geldi. Toparlanmaya çalışılıyor, lakin bir tarafı toparlanırken öbür tarafı dağılıyor. Üstelik devlet sisteminin darmadağınık hali siyasi iktidarı dahi topyekûn toparlamanın imkânsız olduğu kanaatine sevk etmiş görünüyor. özetlemek gerekirsesı, süt dökülmüş, bu yüzden de dökülen süt kap doldurmuyor. Lakin bu raddede ne kıymetine olursa olsun iktidarda kalmak da mecburilik arz ediyor. Ülkeyi uçurma vaatleri tutmadı, tutmuyor; 2023 vaatleri ise 2010’lu senelerdaki ekonomik tablonun dahi gerisine düşmüş görünüyor; beka tehdidi ve söylemi de eskisi kadar istek görmüyor. İşte bu biçimde bir vasatta, elde avuçta kalan mevcut seçmen kitlesini zapturapt altına alabilmek için, CEHAPE zihniyeti, laiklik, Kemalistlik üzere telaffuzlarla dindar muhafazakâr kitlenin 28 Şubat sürecindeki berbat anılarını da bir daha canlandıracak ve bu sayede kendilerini tahminen kerhen, çarnaçar desteklemeye mecbur bırakacak dini temsil üzerinden kimlik siyaseti kozunu bir kere daha oynamak gerekiyor ve bu kozu oynamak siyasi olarak işe yarayacak bir taktik olarak görülüyor. Ama benim şahsi müşahedem ve kanaatime göre, din kozu bu sefer kendisinden beklenen neticeyi vermeyecek. Ayrıyeten İslamın tüm şeri kuralları ve sembolik uygulamalarıyla kamusal alana taşınmasıyla daha memnun bir Türkiye’de yaşanacağına inanan kitle, bugünkü toplam Türkiye nüfusunun yüzde 5-6 kısmından fazla bir kitleye tekabül etmediğini bilmek için kamuoyu araştırmacısı olmak da gerekmiyor.
Yalnızca yüzde 5-6…
Evet, “İstiyorlar ki din ticarete girmesin, istiyorlar ki din siyasete girmesin” cümlesinden hareketle söylüyorum bunu. Yani buranın teokratik bir devlet, bir İslam Cumhuriyeti olmasını isteyenlerin oranı yüzde 5-6’yı geçmez. Diyanet İşleri Başkanı’nın sorun ettiği konular milletin kahir ekseriyetinin gerçek gündeminde yer almadığı üzere, ülkü devlet sistemine ait hasretleri içinde da yer almıyor. Bu noktada ben kendi adıma söylersem, din ticarete girsin, din adalete de girsin; kelam gelimi Diyanet, “Allah’a ve ahret gününe inanan bir mümin, fahiş fiyatlarla insanları mağdur etmez, alışverişte meblağları kızıştırmaz… Şanlı dinimiz İslam, helal ve legal yollarla yarar temin etmemizi emreder” diye hutbe okutsun; tamam fakat yolsuzluk nedir, bunun kararından de konuşsun ya da sözgelimi, milyonlarca insanın açlık hududunun altında yaşadığı bir memlekette, 3-5 farklı yerden maaş almanın helal yahut fahiş çıkar olup olmadığı hakkında da beyanı olsun. özetlemek gerekirsesı, mademki din ve diyanet ticarete, siyasete, adalete müdahil olacak, bu biçimde Diyanet “Hem pastam dursun, hem karnım doysun” diyen ve motamot de bu biçimde yiyip içen bir kısım ayrıcalıklı zümrenin oburlarının tabağından, yani milletin vergisinden yediklerini de ayetli, hadisli biçimde kamuoyuna güzelce bir duyursun…
Daha evvel “Kurumsal din prestijini yitirecek, sekülerizmin baharı olacak” demiştiniz. Hâlâ birebir fikirde misiniz?
Hâlâ birebir fikirdeyim. Muhafazakâr kitlenin kendi hanelerinde ve harimlerinde kıyametin kopuş alametleri belirdi. Bilhassa bu kitlenin kendi çocuklarıyla içinde önemli çatışmalar baş gösterdi. Telaffuz ile hareket içindeki tutarsızlıklardan ötürü, muhafazakâr ailelerde yetişen gençler hem kendi ebeveynlerinin yapıp etmelerine birebir vakitte onların destekledikleri siyasi harekete bakarak dini kıymetleri dahi sorgular hale geldi. Öteki bir sözle, muhafazakâr muhitte dünyaya gözlerini açıp bu muhitte yetişen gençlerin pek birçok ebeveynlerin destekledikleri siyasi iktidarın yıpranmasına koşut olarak dini bedel sorgulamasına başladı ve ötürüsıyla siyasi iktidarla dini aidiyetin bütünleşmesi ölçüsünde kendilerini de kendi ailelerinden, etraflarından uzaklaştırma ve farklılaştırmaya yöneldi. İşte size kıyametin alametleri, gençlerle ilgili bu kıyametin kopması ise kuvvetle beklenen olarak birinci seçimde gerçekleşecek.
Diyanet İşleri Başkanı’na da biroldukça noktada“Şeyhülislam” benzetmesi yapılıyor, ne dersiniz?
Tarihte kırılma noktası Ebussuûd’un 30 yıllık vakit içinderıdır. Malum saray entrikalarıyla meşhur Osmanlı Devleti’nde bir şeyhülislamın 30 yıl bu makamda kalabilmesi her babayiğidin harcı değildir. Ebussuûd ile bir arada şeyhülislamlık makamından sâdır olan fetvaların hatırı sayılır bir kısmı siyasi iradenin yapıp ettiklerini onaylayıcı mahiyette olmuştur. bu vakitte şeyhülislam ve şeyhülislamlık, sultanın irade-i seniyyesini ve örfi sultanisini büyük ölçüde dini argümanlarla legalleştirme makamına dönüşmüştür. Bu durum aslında dine yüktür; bugünkü Diyanet İşleri Lideri Ebüssuûd periyodundaki şeyhülislamlığa özenir izlenimi vermektedir. Bu haliyle, Diyanet’in hem dine tıpkı zamandavlete yük olduğu kanaatindeyim.
“Diyanet olacaksanız ve bir dini temsil argümanı taşıyorsanız, milleti ‘sen batılsın, sen hakikatsin’ diye sorgulamak yerine sendilk evvel de bu topraklarda var olan en az senin kadar vergisiyle bu devlete katkıda bulunan kim var ise hepsini temsil edeceksiniz, hakikat tezi yapmayacaksın. Sünnilik bu biçimdedir diyeceksin, Alevilik bu biçimdedir… Lakin sen o denli yapmıyor, normatif bir karar kuruyorsun. Kendi varlığını tahkim eden maddi imkânları sağlarken o beğenmediklerinin de imkânlarını kullanıyorsun. Onların vergilerini alıyor ancak dini telaffuzla sövüyorsun.”
İSTERSEN KONFETİ ÜZERE AYET YAĞDIR, BU MİLLET DAHA DİNDAR OLMAZ
Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş, üniversite kampusları, öğrenci yurtları, hapishaneler ve hastanelerde Kuran kursları açacaklarını duyurdu. 31 Aralık 2020 bilgilerine nazaran esasen 19 bin 503 Kuran kursu var. Kâfi değil mi? Bu ortada arşiv tararken rastladım. 8 Şubat 2017’de Diyanet İşleri Lideri Mehmet Görmez, “İlahiyat ve imam hatip lisesi mezunu sayısı kontrolsüz” demiş.
Vaktiyle İslamcıların Kemalistleri ve Kemalist telaffuzları tenkit biçimleri “Halka karşın halk için” kelamında karşılık bulurdu fakat bunlar da kendi dini-siyasi-ideolojik icraatlarını güya “Halka karşın Hak için” yapıyorlar. bir daha vakti vaktinde İslamcılar Kemalistleri jakobenlikle eleştiriyorlardı. Artık kendileri “Hak” uğruna jakobenlik yapıyorlar. Memleketin 100 küsur ilahiyat fakültesine muhtaçlığı var mı? Çok küçük yaşta Kuran kursu eğitim-öğretimi konusunda millet ne diyor? Anadolu liselerinin yerine imam hatip liseleri açma konusunda halkın genel kanaati ne istikamette, üzere hiç bir soru sorma gereksinimi duymaksızın ve milletin genel fikrini/zikrini zinhar dikkate almaksızın “Ben yaptım oldu” usulünde icraatlar adeta sökün ediyor. Fakat şunu unutmamak gerekir ki bu toplumda sevgi, merhamet, adalet, müsamaha külçeşidini geliştirmenin formüllerini bulmadan, isterseniz milletin başından aşağıya konfeti üzere ayet yağdırın, ne millet daha dindar olur, ne de gençlik… Yolsuzlukların, hırsızlıkların, arsızlıkların vaka-ı adiyeden sayıldığı, kim melanet işlerse yanına kâr kaldığı, cezasızlığın hükümferma olduğu bir siyasal ve sosyolojik vasatta Kuran bir kere daha nazil olsa bir daha kâr etmez. halbuki bu milletin gönlünü kazanmanın, hele de topyekûn millet ve memlekete sevgi, merhamet ve adalet duygusu aşılamanın yolu o kadar kolay ve sıradan ki… Bunun için samimiyet, saf ve pak bir yürek ve bir Yunus lisanıyla konuşabilmek kâfi.
Bunu bilmiyorlar mı?
Bilmezler mi, biliyorlar. çok uygun biliyorlar.
Öyleyse niye yapmıyorlar?
Devlet, tüm kurumlarıyla adeta darmadağın ve bu saatten daha sonra topyekûn toparlama imkânı da yok; fakat işin berbatı siyasi iktidarda bu biçimde bir mecal de yok. Haliyle ne şahlanma ne de uçma bahtımız var; çünkü kol kanat yok artık. Göründüğü kadarıyla elde avuçta tek bir mermi kaldı. O da din, iman, Allah, kitap söylemi üzerinden kimlik siyaseti yapmak ve kronik yaraları kaşıyarak dindar muhafazakâr seçmen kitlesinin saflarını sıklaştırmaya çalışmak… Lakin bana nazaran bu mermi toplumun geneli nezdinde bu kez maksadı bulmayacak.
Mustafa Öztürk
MUHAFAZAKÂRLARIN MESKENİNDE KIYAMET BİRİNCİ SEÇİMDE KOPACAK
- Muhafazakâr muhitte dünyaya gözlerini açıp bu muhitte yetişen gençlerin pek birden fazla ebeveynlerin destekledikleri siyasi iktidarın yıpranmasına koşut olarak dini kıymet sorgulamasına başladı ve ötürüsıyla siyasi iktidarla dini aidiyetin bütünleşmesi ölçüsünde kendilerini de kendi ailelerinden, etraflarından uzaklaştırma ve farklılaştırmaya yöneldi. İşte size kıyametin alametleri. Gençlerle ilgili bu kıyametin kopması ise kuvvetle mümkün olarak birinci seçimde gerçekleşecek.
- Giden gitti, dağılan dağıldı; artık elde avuçta, büyük ölçüde Ulusal Görüş zihniyetiyle de bağdaşık kitle kaldı. Bu kitleyi konsolide etmek, yani bu sabit seçmen kitlesinin de dağılmasını önlemek için dini temsil kartı bir daha açıldı. Diyanet İşleri Lideri üzerinden laik seküler-dindar muhafazakâr ayrışmasını kaşıyan ve bu ayrışmayı toplumsal seviyede yüksek tansiyonlu bir zıtlaşma ve kutuplaşma düzebir daha taşımaya namzet olan atraksiyonlar devreye sokuldu.
- Buranın teokratik bir devlet, bir İslam Cumhuriyeti olmasını isteyenlerin oranı yüzde 5-6’yı geçmez. Bu toplumda sevgi, merhamet, adalet, müsamaha külçeşidini geliştirmenin formüllerini bulmadan, isterseniz milletin başından aşağıya konfeti üzere ayet yağdırın, ne millet daha dindar olur, ne de gençlik! Yolsuzlukların, hırsızlıkların, arsızlıkların vaka-ı adiyeden sayıldığı bir siyasal ve sosyolojik vasatta Kuran bir kere daha nazil olsa bir daha kâr etmez.
Birkaç gün öncesine kadar bu sorunuzun yanıtını salt siyasi iktidar merkezli yorumluyordum. Ancak birkaç gün evvel bir haber düştü sitelere, “Diyanet İşleri Lideri bir daha atandı” diye. Bu haberin akabinde, DİB Başkanı’nın siyasi iktidara bir çeşit dini lojistik takviyesinde bulunma ve büyük bir çabayla kendini öne çıkarma uğraşlarının makamı koruma, yani bir daha atanma odaklı olabileceğini de düşünmeye başladım. Lakin sonuçta, Erbaş’ın son vakit içinderdaki siyasi atraksiyonlarını siyasi iktidar-bürokrasi içinde karşılıklı bir menfaat münasebetine bağlamak güya daha isabetli görünüyor. tıpkı vakitte DİB Başkanı’nın adeta bir politik figür üzere davranmasının, bilhassa siyasi iktidar açısından fazlaca kıymetli bir dayanak üzere algılandığı seziliyor. Çünkü malumunuz siyasi iktidarın gerisinde duran seçmen kitlesi çekirdek kitle düzeyinde adeta kemikleşti. Giden gitti, dağılan dağıldı; artık elde avuçta büyük ölçüde ulusal görüş zihniyetiyle de bağdaşık kitle kaldı. Bu kitleyi konsolide etmek, yani bu sabit seçmen kitlesinin de dağılmasını önlemek için dini temsil kartı bir daha açıldı. Bu noktada Diyanet İşleri Lideri üzerinden laik seküler-dindar muhafazakâr ayrışmasını kaşıyan ve bu ayrışmayı toplumsal yerde yüksek tansiyonlu bir zıtlaşma ve kutuplaşma düzebir daha taşımaya namzet olan atraksiyonlar devreye sokuldu. Geçmiş siyasi deneyimlerden de çarçabuk anlaşılabileceği üzere bu bir tuzaktı ve ne yazık ki muhalefet cenahındaki basın yayın organları bu tuzağa bir daha düştü.
Nasıl bir tuzak?
DİB Başkanı’nın atraksiyonları derken, Ayasofya’nın minberine kılıçla çıkmak üzere komikliklerden, dinin siyasete de ticarete de adalete de müdahil olması gerektiği tarafındaki demeçlere kadar, biroldukca şeyi bu kapsamda kıymetlendirebiliriz. İşte tuzak dediğim şey, geçmişteki Diyanet İşleri liderlerinde pek görmediğimiz bu çeşit atraksiyonlar karşısında laik seküler çevrelerin “Laiklik elden gidiyor” telaşıyla birtakım bazı abartılı bir laiklik savunuculuğu refleksi geliştirmesidir. İbrahim Kiras’ın son yazılarından birinde dikkat çektiği üzere “laik cenahtan gelen tenkitlerin kimi birtakım iktidarla birlikte dini pahaları de maksat alabilen yahut o denli yorumlanabilen- ölçüsüz lisanı dindar insanları inançlarıyla birlikte AK Parti iktidarını da savunmaya yöneltiyor. Tabanının psikolojisini düzgün bilen iktidar partisinin pireyi deve yapabilme kabiliyeti de kuşkusuz bunu kolaylaştırıyor. Aslında bu tuzağa düşmemek gerekiyordu. Bunun için de yapılacak tek şey, ignore etmek, yani yok saymaktan ibaretti. Çünkü şayet olup bitenler karşısında dediğim hal ortaya konabilseydi, tuzak boşa çıkmış olacaktı. ötürüsıyla Ayasofya’nın minberine kılıçla çıkmak salt bir komiklik, “Günaydın demek cahiliye âdetidir” formundaki beyan da çapsızlığın bir göstergesi olarak salt lafügüzaf olarak kalacaktı.
Tabanları tarafınca ‘tepki vermedikleri için’ eleştirilen muhalefetin halini gerçek buluyorsunuz…
Evet, siyasi muhalefetin başını çeken başkanlar bu tuzağa düşmediler, tam da söylemiş olduğim üzere ignore etmeyi yeğlediler. Bu sağduyulu siyasi tutumun temel sebeplerinden biri, on senelerdan beri Türkiye’deki siyasetin farklı kültürel kimliklerin kaşınması ve siyasi iktidarların değişmesine bağlı olarak rövanş devirlerinin yaşanması halinde cereyan etmesi ve bu durumun topyekûn siyasi bahtımızın mitolojideki Sisifos kıssasından pek farklı olmadığını düşündürmesidir. Bu memleket ve bu millet birbiri ardınca rövanş devirleri yaşamaktan bitap düştü. İşte birilerinin aklıselim ve sağduyulu bir halla bu Sisifos öyküsüne son vermesi, siyasi yerden rövanş ideolojisini kazıması gerek. Bu noktada CHP önderi Sayın Kılıçdaroğlu’nun bu biçimde bir misyon üstlendiğini yahut en azından bu mevzuda önemli bir hassasiyet gösterdiğini söylemek mümkündür. bir daha Sayın Akşener’in de kimlik siyaseti ekseninde kurulan tuzaklara düşmeme konusunda çok hassas bir tutum sergilediğini söylemek mümkündür. Erbaş ekseninde ortaya çıkan din, diyanet, siyaset, laiklik üzere problemler hakkında bilhassa Sayın Davutoğlu ve Sayın Babacan’ın açık, net bir tutum koyması kelam konusu tuzağın boşa çıkması açısından son derece tesirli sonuçlar verebilirdi; fakat bu isimler niçinse kendilerinden beklenen çıkışı yapmaktan imtina ettiler. Çünkü diyanet ve laiklik sorunu onlar açısından bakıldığında, “yukarı tükürsen bıyık, aşağı tükürsen sakal” kelamında tabirini bulan sorunlu bir sıkıntı. Hal bu biçimde olunca, siyasi tutum olarak müphem ve muğlak denebilecek bir durumda kalmayı yeğlediler. Lakin bu biçimde kritik sıkıntılar karşısında takınılan müphem ve muğlak duruş ve durumlar, seçmen nezdinde pek makbul karşılanmaz ve ötürüsıyla seçim kelam konusu olduğunda da “Araya gitmek” üzere makus bir sonuca müncer olur.
Yani aslında iktidar “dindar/dinsiz” kutuplaşması yaratarak kaybettiği oyların peşine düştü…
Kanımca, o denli. birebir vakitte, Diyanet İşleri Lideri Erbaş’ın siyasi içerikli demeç verme konusunda kendisine biçilen rolden daha iştiyaklı ve iştahlı davranması muhtemelen bir tarafıyla de bir daha atanmasını kendince garanti altına almaktı; bu yüzden son günlerde siyasi demeç katsayısını giderek artırdı. Lakin ortaya çıkan profil ve performans hem kendisinin tıpkı vakitte Diyanet kuruluşunun prestijini önemli ölçüde örseledi. Geçmişte, yani 1990-2000’lerde Sakarya İlahiyat’ta akademisyen olarak bakılırsav yaptığı senelerda, bu biçimde cemaat diye anılan ve devlet katında dahi akredite olmanın önşartı üzere algılanan FETÖ’nün kelam konusu fakültedeki önde gelen isimleriyle yakın bağı, keza tıpkı senelerda Kimse Yok mu Derneği üzere yapılarla ilintisi ve kültürler/dinler ortası diyalog projelere istekli katkı vermesi üzere datalar dikkate alındığında, Erbaş’ın kendi hayat çizgisini her devirde güç, iktidar ve nüfuz mercilerine basitçe intibak ve inkıyad prensibine göre çizdiğini söylemek mümkündür. Bu sıkıntı bir tarafa, gerek akademik müktesebatı ve ilmi çapı gerek başında bulunduğu kurumu temsil biçimi prestijiyle Erbaş’ın sözgelimi bir Ali Bardakoğlu’yla kıyaslandığında, kifayetsiz bir profile sahip olduğunu söylemek kanımca pek haksızlık olmaz. Dahası, bir Diyanet İşleri Başkanı’nın Türkiye gündemine konu teşkil edecek beyanı yahut görüşü “günaydın, tünaydın” sıkıntısı olmamalıydı; problemin çapı, bir Diyanet İşleri Başkanı’nın ilmi ve entelektüel çapı hakkında da az epeyce bir fikir oluşturur.
Madem siz mevzuya girdiniz, sorayım: “Günaydın” demek cahiliye devri âdeti mi gerçekten?
“Günaydın” demek cahiliye âdetidir kararı, muhtemelen bir rivayetteki bir ibareden hareketle verilmiş rastgele bir karar ve ne yazık ki ucuz bir retorik. Lakin bilhassa siyasal İslamcı telaffuzdan tevarüs edilen bu ucuz ve ama süslü retoriklerin her vakit hatırı sayılır bir alıcısı var bu memlekette. Hadis ve siyer kitaplarında yer alan bir rivayete nazaran, vakti vaktinde sıkı bir müşrik olup “Kureyş’in şeytanlarından biri” olarak kabul edilen, ama çabucak sonrasında İslamı benimseyen Umeyr bin Vehb isimli kişi Hz. Peygamber’in huzuruna girdiğinde, “en’imû sabâhen”, yani “Sabahınız beğenilen olsun” der. Hz. Peygamber de bunun üzerine “Bizim selamımız, selamünaleyküm” formunda bir kelam söyler. Hz. Peygamber’in selamlaşma konusunda özel bir hassasiyet göstermesi, Umeyr bin Vehb’in iyilik dileği olarak dillendirdiği kelamın nahoş olması yahut cahiliye zamanına aidiyetinin bilhassa vurgulanması değil, Müslüman olmak için gelen bu şahsa en başından yeni bir dini kimlik kazandırma ve bu hususta muhatabının zihninde hassaslık ya da farkındalık oluşturma gayretiyle alakalıdır. Kaldı ki Kuran’da cahiliye bölümündeki onlarca uygulama Kuran’ın beyanlarıyla İslam dinine aktarılmış ve bu uygulamalar “genel kabul görmüş örfler/âdetler” manasında maruf diye isimlendirilmiştir. Bütün bunlar bir yana, İslam kültüründeki “selamünaleyküm-aleykümselam” biçimindeki selamlaşmanın ecdadı da dindar Yahudi gelenekteki “Şalom alehem-Alehem şalom” biçimindeki selamlaşmadır.
Selam, en nihayet bir iyilik dileğidir; bu dilek hangi sözcükle lisana getirilirse getirilsin, önemli olan söz yahut tabir değil, niyettir. Kaldı ki “günaydın” sözcüğü de bir yeterli dilek ve temenni olarak bu topraklarda bu milletin malı olmuştur. Evet, dindar çevreler “Selamünaleyküm” yahut “sabah-ı şerifleriniz hayrolsun” üzere dini kimlikli tabirlerle selamlaşmayı tercih edebilir; buna rağmen diğer birtakım beşerler da “günaydın, merhaba” demeyi tercih edebilir. Salt iyilik dileği olarak söylenen kelamları bile İslami ve cahili diye kategorize etmek ve sözlerin kültürel sicillerinden dahi Türkiye’deki laik seküler-dindar muhafazakâr farklılığını kutuplaşma moduna dönüştürme gayretkeşliğine girmek, bir Diyanet İşleri Başkanı’nın zihninden dahi geçirmemesi gereken bir iş olsa gerektir. Sen ki Diyanet İşleri Lideri sıfatıyla kalkıp “Günaydın demek cahiliye âdetidir” üzere bir görüş beyan ederek Necip Fazılcı, Şevket Eygici ve bununla birlikte Kadir Mısıroğlucu muhafazakâr, mukaddesatçı ve beraberinde ortaya karışık İslamcı gözüne girip onların beğenilen hocası olmak ismine bu biçimde ucuz retorikler üretmek yerine, bu ülkenin Sünnisinden Alevisine kadar tüm farklı kimlikleri kucaklayıcı ve kuşatıcı bir lisanla bir ortaya getirmenin ve kelam konusu kimlikler içinde uzun tarihî geçmişten bugüne tevarüs eden derin çatlakları kapatıp asırlardır kanayan yaraları sarmanın yollarını arasan daha iyi bir iş yapmış olmaz mıydın? Lakin ne yazık ki iyi işlerin mükafatı bu dünyada pek alınamadığı, hatta birden fazla vakit da güzel işlerle iştigal etmek pek cezasız kalmadığı için, Diyanet İşleri Lideri bu dünyada ivedilikle ödüllendirilecek işlere imza atmayı, bu yüzden de “günaydın demek cahiliye âdetidir” üzere görüşlerle memleketteki malum kutuplaşmanın üzerinde tepinmeyi yeğlemiş görünmektedir.
İSLAM CUMHURİYETİ İSTEYENLERİN ORANI YÜZDE 5-6’YI GEÇMEZ
Türkiye’de önemli meseleler var. Tahminen de en değerlisi geçim derdi… Beşerler çocuklarına mama alamazken, icra evrakları mahkeme odalarına sığmıyorken, mütedeyyin kesim için Diyanet İşleri Başkanı’nın açıklamaları bir mana tabir ediyor mu?
Görünen o ki 2018’de tatbik alanına sokulan yeni siyasi sistemle birlikte, devlet ve devletin kurumsal işleyiş düzeneği adeta tel tel dökülür hale geldi. dediğiniz üzere iktisat büsbütün çöktü, çökmek üzere denebilecek bir raddeye geldi. Toparlanmaya çalışılıyor, lakin bir tarafı toparlanırken öbür tarafı dağılıyor. Üstelik devlet sisteminin darmadağınık hali siyasi iktidarı dahi topyekûn toparlamanın imkânsız olduğu kanaatine sevk etmiş görünüyor. özetlemek gerekirsesı, süt dökülmüş, bu yüzden de dökülen süt kap doldurmuyor. Lakin bu raddede ne kıymetine olursa olsun iktidarda kalmak da mecburilik arz ediyor. Ülkeyi uçurma vaatleri tutmadı, tutmuyor; 2023 vaatleri ise 2010’lu senelerdaki ekonomik tablonun dahi gerisine düşmüş görünüyor; beka tehdidi ve söylemi de eskisi kadar istek görmüyor. İşte bu biçimde bir vasatta, elde avuçta kalan mevcut seçmen kitlesini zapturapt altına alabilmek için, CEHAPE zihniyeti, laiklik, Kemalistlik üzere telaffuzlarla dindar muhafazakâr kitlenin 28 Şubat sürecindeki berbat anılarını da bir daha canlandıracak ve bu sayede kendilerini tahminen kerhen, çarnaçar desteklemeye mecbur bırakacak dini temsil üzerinden kimlik siyaseti kozunu bir kere daha oynamak gerekiyor ve bu kozu oynamak siyasi olarak işe yarayacak bir taktik olarak görülüyor. Ama benim şahsi müşahedem ve kanaatime göre, din kozu bu sefer kendisinden beklenen neticeyi vermeyecek. Ayrıyeten İslamın tüm şeri kuralları ve sembolik uygulamalarıyla kamusal alana taşınmasıyla daha memnun bir Türkiye’de yaşanacağına inanan kitle, bugünkü toplam Türkiye nüfusunun yüzde 5-6 kısmından fazla bir kitleye tekabül etmediğini bilmek için kamuoyu araştırmacısı olmak da gerekmiyor.
Yalnızca yüzde 5-6…
Evet, “İstiyorlar ki din ticarete girmesin, istiyorlar ki din siyasete girmesin” cümlesinden hareketle söylüyorum bunu. Yani buranın teokratik bir devlet, bir İslam Cumhuriyeti olmasını isteyenlerin oranı yüzde 5-6’yı geçmez. Diyanet İşleri Başkanı’nın sorun ettiği konular milletin kahir ekseriyetinin gerçek gündeminde yer almadığı üzere, ülkü devlet sistemine ait hasretleri içinde da yer almıyor. Bu noktada ben kendi adıma söylersem, din ticarete girsin, din adalete de girsin; kelam gelimi Diyanet, “Allah’a ve ahret gününe inanan bir mümin, fahiş fiyatlarla insanları mağdur etmez, alışverişte meblağları kızıştırmaz… Şanlı dinimiz İslam, helal ve legal yollarla yarar temin etmemizi emreder” diye hutbe okutsun; tamam fakat yolsuzluk nedir, bunun kararından de konuşsun ya da sözgelimi, milyonlarca insanın açlık hududunun altında yaşadığı bir memlekette, 3-5 farklı yerden maaş almanın helal yahut fahiş çıkar olup olmadığı hakkında da beyanı olsun. özetlemek gerekirsesı, mademki din ve diyanet ticarete, siyasete, adalete müdahil olacak, bu biçimde Diyanet “Hem pastam dursun, hem karnım doysun” diyen ve motamot de bu biçimde yiyip içen bir kısım ayrıcalıklı zümrenin oburlarının tabağından, yani milletin vergisinden yediklerini de ayetli, hadisli biçimde kamuoyuna güzelce bir duyursun…
Daha evvel “Kurumsal din prestijini yitirecek, sekülerizmin baharı olacak” demiştiniz. Hâlâ birebir fikirde misiniz?
Hâlâ birebir fikirdeyim. Muhafazakâr kitlenin kendi hanelerinde ve harimlerinde kıyametin kopuş alametleri belirdi. Bilhassa bu kitlenin kendi çocuklarıyla içinde önemli çatışmalar baş gösterdi. Telaffuz ile hareket içindeki tutarsızlıklardan ötürü, muhafazakâr ailelerde yetişen gençler hem kendi ebeveynlerinin yapıp etmelerine birebir vakitte onların destekledikleri siyasi harekete bakarak dini kıymetleri dahi sorgular hale geldi. Öteki bir sözle, muhafazakâr muhitte dünyaya gözlerini açıp bu muhitte yetişen gençlerin pek birçok ebeveynlerin destekledikleri siyasi iktidarın yıpranmasına koşut olarak dini bedel sorgulamasına başladı ve ötürüsıyla siyasi iktidarla dini aidiyetin bütünleşmesi ölçüsünde kendilerini de kendi ailelerinden, etraflarından uzaklaştırma ve farklılaştırmaya yöneldi. İşte size kıyametin alametleri, gençlerle ilgili bu kıyametin kopması ise kuvvetle beklenen olarak birinci seçimde gerçekleşecek.
Diyanet İşleri Başkanı’na da biroldukça noktada“Şeyhülislam” benzetmesi yapılıyor, ne dersiniz?
Tarihte kırılma noktası Ebussuûd’un 30 yıllık vakit içinderıdır. Malum saray entrikalarıyla meşhur Osmanlı Devleti’nde bir şeyhülislamın 30 yıl bu makamda kalabilmesi her babayiğidin harcı değildir. Ebussuûd ile bir arada şeyhülislamlık makamından sâdır olan fetvaların hatırı sayılır bir kısmı siyasi iradenin yapıp ettiklerini onaylayıcı mahiyette olmuştur. bu vakitte şeyhülislam ve şeyhülislamlık, sultanın irade-i seniyyesini ve örfi sultanisini büyük ölçüde dini argümanlarla legalleştirme makamına dönüşmüştür. Bu durum aslında dine yüktür; bugünkü Diyanet İşleri Lideri Ebüssuûd periyodundaki şeyhülislamlığa özenir izlenimi vermektedir. Bu haliyle, Diyanet’in hem dine tıpkı zamandavlete yük olduğu kanaatindeyim.
“Diyanet olacaksanız ve bir dini temsil argümanı taşıyorsanız, milleti ‘sen batılsın, sen hakikatsin’ diye sorgulamak yerine sendilk evvel de bu topraklarda var olan en az senin kadar vergisiyle bu devlete katkıda bulunan kim var ise hepsini temsil edeceksiniz, hakikat tezi yapmayacaksın. Sünnilik bu biçimdedir diyeceksin, Alevilik bu biçimdedir… Lakin sen o denli yapmıyor, normatif bir karar kuruyorsun. Kendi varlığını tahkim eden maddi imkânları sağlarken o beğenmediklerinin de imkânlarını kullanıyorsun. Onların vergilerini alıyor ancak dini telaffuzla sövüyorsun.”
İSTERSEN KONFETİ ÜZERE AYET YAĞDIR, BU MİLLET DAHA DİNDAR OLMAZ
Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş, üniversite kampusları, öğrenci yurtları, hapishaneler ve hastanelerde Kuran kursları açacaklarını duyurdu. 31 Aralık 2020 bilgilerine nazaran esasen 19 bin 503 Kuran kursu var. Kâfi değil mi? Bu ortada arşiv tararken rastladım. 8 Şubat 2017’de Diyanet İşleri Lideri Mehmet Görmez, “İlahiyat ve imam hatip lisesi mezunu sayısı kontrolsüz” demiş.
Vaktiyle İslamcıların Kemalistleri ve Kemalist telaffuzları tenkit biçimleri “Halka karşın halk için” kelamında karşılık bulurdu fakat bunlar da kendi dini-siyasi-ideolojik icraatlarını güya “Halka karşın Hak için” yapıyorlar. bir daha vakti vaktinde İslamcılar Kemalistleri jakobenlikle eleştiriyorlardı. Artık kendileri “Hak” uğruna jakobenlik yapıyorlar. Memleketin 100 küsur ilahiyat fakültesine muhtaçlığı var mı? Çok küçük yaşta Kuran kursu eğitim-öğretimi konusunda millet ne diyor? Anadolu liselerinin yerine imam hatip liseleri açma konusunda halkın genel kanaati ne istikamette, üzere hiç bir soru sorma gereksinimi duymaksızın ve milletin genel fikrini/zikrini zinhar dikkate almaksızın “Ben yaptım oldu” usulünde icraatlar adeta sökün ediyor. Fakat şunu unutmamak gerekir ki bu toplumda sevgi, merhamet, adalet, müsamaha külçeşidini geliştirmenin formüllerini bulmadan, isterseniz milletin başından aşağıya konfeti üzere ayet yağdırın, ne millet daha dindar olur, ne de gençlik… Yolsuzlukların, hırsızlıkların, arsızlıkların vaka-ı adiyeden sayıldığı, kim melanet işlerse yanına kâr kaldığı, cezasızlığın hükümferma olduğu bir siyasal ve sosyolojik vasatta Kuran bir kere daha nazil olsa bir daha kâr etmez. halbuki bu milletin gönlünü kazanmanın, hele de topyekûn millet ve memlekete sevgi, merhamet ve adalet duygusu aşılamanın yolu o kadar kolay ve sıradan ki… Bunun için samimiyet, saf ve pak bir yürek ve bir Yunus lisanıyla konuşabilmek kâfi.
Bunu bilmiyorlar mı?
Bilmezler mi, biliyorlar. çok uygun biliyorlar.
Öyleyse niye yapmıyorlar?
Devlet, tüm kurumlarıyla adeta darmadağın ve bu saatten daha sonra topyekûn toparlama imkânı da yok; fakat işin berbatı siyasi iktidarda bu biçimde bir mecal de yok. Haliyle ne şahlanma ne de uçma bahtımız var; çünkü kol kanat yok artık. Göründüğü kadarıyla elde avuçta tek bir mermi kaldı. O da din, iman, Allah, kitap söylemi üzerinden kimlik siyaseti yapmak ve kronik yaraları kaşıyarak dindar muhafazakâr seçmen kitlesinin saflarını sıklaştırmaya çalışmak… Lakin bana nazaran bu mermi toplumun geneli nezdinde bu kez maksadı bulmayacak.
Mustafa Öztürk