Merve YİĞİTCAN / Yener KARADENİZ
Kur, enflasyon ve emtia fiyatlarındaki artış piyasada hem üretimin tıpkı vakitte ticaretin istikrarını bozdu. Birfazlaca dalda vadeli kontratlar yerini peşine bırakırken, sattığı malı yerine koyamayan hammaddeci çeşitli formüllerle süreci atlatmaya çalışıyor. Tahsilatlarda da sorun yaşanmaya başladığı öğrenilirken, son 2 ayda işlerin eskiye bakılırsa yüzde 40-50 düşeceği tasası biroldukca kesimi sardı. DÜNYA’ya konuşan iş dünyası temsilcileri acil olarak stabilitenin sağlanması gerektiğinde hemfikir.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Hazır Giysi ve Konfeksiyon Kesim Meclis Lideri Erdem Fayat, yüksek volatilitenin toptancıların ve hammaddecilerin fiyat vermesine pürüz olduğunu söylerken, kontratların epeyce sıkıntı yapılabildiği, vade konuşulmayıp peşin alışverişin mecburî olduğu bir periyoda girildiğini söylemiş oldu. Satıcının vadeli mal satarken, alış fiyatını bağlayamadığına dikkat çeken Fayat, “bu biçimde olunca sattığı malı bu defa daha değerliye almak zorunda kalabiliyor. Sattığı malı yerine koyamama telaşı var. Volatilite kaldığı sürece bu durum devam edecek” dedi. Konfeksiyon tarafında iç piyasada vadelerin olağan vakitte 2-6 ay içinden olduğunu aktaran Fayat, “Şimdi bırakın 2 ayı, 2 gün bile tahammül edilemiyor. Emtia fiyatları bile dolar bazında önemli artarken, TL ile uzun vadeli kontrat yapmak büyük bir risk. Herkes için öngörülemez bir dönemdeyiz” sözlerini kullandı.
Sermayelerini muhafazaya çalışıyorlar
Türkiye Makina Federasyonu (MAKFED) Lideri Adnan Dalgakıran, üretici fiyatlarıyla tüketici meblağları içindeki farka dikkat çekerek, üreticinin kendi maliyetlerini fiyatlara yansıtamadığını, elindeki hammaddeyi birinci aldığı fiyattan yerine koyamadığını aktardı. Oynaklığın olduğu yerde işletmelerin kendi sermayelerini korumak zorunda olduğunu vurgulayan Dalgakıran, “aslına bakarsan işletmelerimizin birçoklarının sermaye düşüncesi var. Bu piyasada üreticiler berbatlardan birini seçmek zorunda kalıyor. Malını elde tutanları stokçulukla suçlayamayız. Bu stokçuluk değil, iş dünyasının sermayesini koruyabilme gayretidir. İşletmeler hem sermayesini tıpkı vakitte insan kaynağını korumak zorundalar” dedi. Tahsilatlardaki gecikmelere de değinen Dalgakıran, tahsilatlarını geciktirenlerden bir kısmının nakde sıkışmasa da fırsatçılık yaptığını, dövizini elinde tutup piyasayı mazeret ederek ödemesini geciktirdiklerini kaydetti. Makine bölümünde sipariş alındıktan 3-4 ay daha sonra teslimatın yapılabildiğini hatırlatan Dalgakıran, bu yapısı niçiniyle dalın fiyat vermekte zorlandığını, ihracata yük verdiğini kaydetti. Dalgakıran ayrıyeten iç piyasanın makine talebinin yavaşladığını da kelamlarına ekledi.
Kimse malını TL ile vadeli satmak istemiyor
İstanbul Kimyevi Unsurlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) İdare Şurası Üyesi Murat Akyüz, önemli boyutta hammadde sıkışıklığı olduğunu, kurdan dolayı üreticilerin birebir malı yerine koyamadığını lisana getirdi. Akyüz, “Vadeler nakde döndü. Kimse malını TL ile vadeli satmak istemiyor. TL ile içeriye satıp vade beklemektense, dövizle yurtdışına satıp beklemek istiyor. Piyasanın bu reaksiyonu hayli olağan. Yalnızca TL’de değil, Euro/dolar paritesi de değişiyor. Dolarla hammaddesini alıp Euro ile satanlar hayli ses çıkarmıyordu lakin artık orada da dolar pahalanınca, bu kesim de rahatsız olmaya başladı” dedi. Akyüz ayrıyeten, kimi sanayicilerin fabrikasını ya da yerini satıp inşaata girdiğini kelamlarına ekledi.
2022’de bu fiyatlar olmayacak
İstanbul Mobilya, Kağıt ve Orman Eserleri İhracatçıları Birliği Lideri Ahmet Güleç, bölümün Kasım 2020’den bu yana hammadde derdi çektiğini hem hammadde tedariki tıpkı vakitte fiyat artışlarıyla adeta perişan olduklarını, buna rağmen ihracatta gösterdikleri başarılı performansla bunu toparlamaya çalıştıklarını lisana getirdi. Şu anda hammaddeyi uygun fiyata bulma ve daima teslim alabilmeyle ilgili önemli ıstıraplar yaşadığını aktaran Güleç, yüzde 2,5- 3 oranında vade farkı istendiğini söylemiş oldu. Mobilyanın kendi müşterisine uzun vadeli satış yapan bir bölüm olduğunu hatırlatan Güleç, iç piyasanın pek dingin olduğunu, fakat tam mobilya alınması gereken bir periyoda girildiğini kaydetti. Güleç, “Maalesef 2022’de bu fiyatlar bulunamayacak. Şu anki durumda bile artırımlar 2022’de yüzde 50’yi bulur. Biz 2021’deki maliyet artışlarımızı bile çabucak hemen yansıtamadık” diye konuştu.
Altın olan hammadde ‘teneke’ olsun istemiyorlar
Plastik Sanayicileri Federasyonu (PLASFED) Lideri Ömer Karadeniz, yalnızca plastikte değil, genel olarak tüm kesimlerde vadeli kontratların yerini peşin ödemeye bıraktığı eğilimini gözlemlediklerini aktardı. Endüstricinin sıkıntı devirden geçtiğini vurgulayan Karadeniz, piyasanın stabiliteye, inanca muhtaçlık olduğunu söylemiş oldu. Hammaddenin bu vakitte değerli olduğunu kaydeden Karadeniz, üreticinin hammaddesini kullanmayıp elinde tutmasının bu biçimde periyotlarda sık rastlanan bir durum olduğunu vurgulayarak, “Üreticinin, ‘Altın olan hammaddem teneke olacaksa ben bunu üretmem’ demesi epey olağan. Yani 5 liraya aldığı hammaddeyi üretip, yüzde 10 karla 5,5 TL’ye 3 ay vadeli sattığında, daha çeklerinin ödemesini bile almadan hammaddesi 7 TL’ye çıkarsa, bu biçimde işte altın olan hammadde teneke olur. Bu durumda üretim duruyor, sanayi engelleniyor. Bütün kar, bu biçimde devirlerde aracılara gidiyor. bu biçimde vakit içinderda beşerler o ülkede endüstriden kaçar. bu vakitte biroldukça insan var ki fabrikasının yarısını kapatıyor, kalan kısımla inşaat yapmaya başlıyor. Ya da tamamını kapatıp inşaata giriyor. Bu bir ülke için fazlaca berbat bir durum. Endüstriyi, üretimi el üstünde tutmalıyız. Bu ülkeyi kurtaracak olan sanayidir” sözlerini kullandı.
Elektronikçileri çipten daha sonra kur vurdu
Türk Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD) Lideri Yaman Tunaoğlu, kurun nereye gideceği ile ilgili belirsizliğin üreticilerde ‘sattığı eseri yerine koyamama’ kaygılarını artırdığını belirtti. Stokçuların bu vakitte üretenlerden daha fazla kazandığını belirten Tunaoğlu, “Çipte bu sorunu yaşıyoruz. Evvelce 3 liraya aldığımız çipi 60 dolara aldığımız oldu. O üretimi yapana kadar çipi alıp satsanız daha fazla kazanıyorsunuz. Elektronikçileri bu vakitte temel yoran hala çip krizi. Bir de üzerine bu volatilite gelince işler daha da sıkıntı oldu. İhracat yapanlarda fazlaca sorun görünmese de yurt içine satış yapanlarda sorun var. Vadeler peşine döndü. Şayet firma sizi tanımıyor ya da güvenmiyorsa peşin istiyor. Lakin size güveniyorsa diyor ki TL ile olan vadeyi dolarla devam ettiriyoruz. Dolarla olan muahedeleri vadeli yapabiliyoruz” diye konuştu.
“İç piyasa durma noktasına geliyor”
İstanbul Tüccarlar Kulübü Derneği İdare Konseyi Lideri İlker Önel, iç piyasada tahsilatta da sıkıntılar başladığını belirtirken, dolarla alıp TL ile satanların içeride sene başından bu yana hayli önemli kur farkı yediğini vurguladı. Besin dalında faaliyetleri bulunan Önel, “Kurdaki dalgalanma niçiniyle müşterinin istediği tonajı vermekten çekiniyoruz, hatta bu niçinle müşterimizle aramız bozuluyor. Lakin aldığımız malı yani hammaddeyi yerine koyamıyoruz. Şu an bizim hammadde aldığımız yerde birden fazla vakit paranız var ise da mal alamıyorsunuz, telefonlarımız açılmıyor. Peşin de verseniz satmıyor, zira 1 hafta daha sonra sattığında daha hayli prim yapabileceğini biliyor” tabirlerini kullandı. Malını satmak yerine deposunda tutmak isteyenlerin de kendince haklı olduğunu söyleyen Önel, “Tarım eserleri tarafınca bakarsak neredeyse yılbaşından bu yana fiyatlar daima üst gitti” dedi. Hane halkının satın alma gücünün epeyce düşmesi ve satıcının malını satmak istememesi niçiniyle, yılsonu bulunmasına karşın iç talepte önemli düşüş olacağını öngoren Önel, “Tekstil, temel besin üzere ertelenecek eserlerde talepte daralma olacak. Cirolarda düşüşler olacak, sayılara da yansıyor esasen. örneğin bu ay toplam cirolarda düşüş var, sanayi üretim bilgileri 2-3 aydır aşağı taraflı gidiyor. Biz olağanda bu vakitte mal yetiştiremezdik, fakat durum bu yıl epeyce farklı. İç piyasa durma noktasına geliyor. Geçmiş senelera nazaran bu son 2 ay yüzde 40-50 düşüş olacak” diye konuştu. Bu volatilitenin bir an evvel durması gerektiğini vurgulayan Önel, 1994 ve 2001’deki üzere her insanın ‘beklenti enfl asyonu’ ile hareket ettiğini, piyasadaki fiyatlama sisteminin denetimden çıktığını kelamlarına ekledi.
ATO Lideri Baran: Satış mukavelelerine riayet edin
ATO Lideri Baran, son periyotta maliyet artışlarını münasebet gösteren kimi üretici firmaların imzalanmış mukavelelere riayet etmediğini belirterek, “Verilmiş kelamları yerine getirmeyerek satış yapanlar, toptancıları ve dağıtıcıları sıkıntı durumda bırakıyor ve piyasa iktisadının işleyişini sekteye uğratıyor.” sözlerini kullandı. Ankara Ticaret Odası (ATO) İdare Şurası Lideri Gürsel Baran, üretici firmalara satış kontratlarına riayet etmeleri davetinde bulundu. Tedarik zincirlerinin bozulması, hammadde temininde yaşanan badireler ve ham husus fiyatlarının yükselmesi niçiniyle tüm dünyada üretim maliyetlerinin yükseldiğini hatırlatan Baran, güç fiyatlarındaki yükselme ve kurdaki dalgalanmaların da maliyet artışlarına sebep olduğunu bildirdi.
Üretim maliyetleri arttı
Baran, maliyet artışlarının fiyatlara yansıdığına ve bunun olağan olduğuna işaret ederek, “Salgın süreciyle bir arada dünya tedarik zincirinde bozulmayla başlayan süreç güç ve ham husus meblağlarında yükselişe, bu yükseliş üretim maliyetlerinde artışa ve satış meblağlarına yansıdı. Bunda sorun yok fakat son periyotta maliyet artışlarını münasebet gösteren kimi üretici firmalar imzalanmış mukavelelere riayet etmiyor. Verilmiş kelamları yerine getirmeyerek satış yapanlar, toptancıları ve dağıtıcıları sıkıntı durumda bırakıyor ve piyasa iktisadının işleyişini sekteye uğratıyor. Üreticiyle toptancı içindeki alım satımlarda, maliyet artışları münasebet gösterilerek mukavele meblağlarına sadık kalınmamaya, kelamlar tutulmamaya ve verilen siparişler yerine getirilmemeye başlandı.” değerlendirmesinde bulundu. Baran, toptancıların, eserleri sipariş ettiği fiyattan alıp alamayacağı konusunda tedirginlik yaşadığını ve önünü görmekte zorlandığını vurguladı.
Raflarda fiyat değişim müddeti bir haftaya indi
Salgın ile bir arada hammadde fiyatlarında yaşanan artışın yanı sıra, kurun rekor seviyeye yükselmesi ve maliyetlerde süratli yaşanan artış, besinde tedarik zincirinin bozulmasına yol açtı. Restoranların yanı sıra yemek servis hizmeti veren şirketler ve marketler, nakit para vermelerine karşın istedikleri vakit istedikleri ölçüde eser bulamamaya başladı. İstanbul Ticaret Odası (İTO) Restoran ve Yiyecek İçecek Hizmetleri Meslek Komitesi Üyesi Turan Kuytak, külfetin sebebinin toptancılar olabileceğini belirterek bu mevzuda rekabet kurumunu bakılırsave davet ederken, market yöneticileri ise sorunun daha fazlaca ithal girdilere bağlı eserlerde hammadde ezası niçiniyle yaşandığını ve bunun da raf fiyatı değişim mühletini bir aydan bir haftaya kadar indirdiğini anlattı. Mevzu, İTO’nun kasım ayı meclis toplantısında da gündeme geldi. İTO Restoran ve Yiyecek İçecek Hizmetleri Meslek Komitesi Üyesi Turan Kuytak, başta güç olmak üzere hazır yemek sanayicisinin, temel girdilerin yükselmesi niçiniyle önemli ıstırap ortasında olduğunu anlattı. 17 bin işletmeyi temsil eden Kuytak, “Toptancılardan aldığımız eserlerde fiyatlar 5 kat arttı. Bunun yanı sıra bölümümüzün ihracata yönelmesi bizi besin eseri bulamama konusunda korkutuyor. Zira bölüm iç piyasanın taleplerini bir yana bırakarak ihracata yöneldi. Bu durumun bilhassa eser bazında denetim altına alınması lazım, yoksa yakın vakitte besin mamüllerinin tedariki gittikçe zorlaşacak. O yüzden kimi besin mamüllerinin ihracatına nezaret getirilmeli” dedi.
Patates-soğan krizi bir daha başlayabilir
Bu bahiste geçmiş senelerda yaşanan patates ve soğan krizini örnek veren Kuytak, benzeri bir durumun yenidenlanabileceği ihtarında bulundu. Patates ve soğan meblağlarının bir daha yükselişe geçtiğini lisana getiren Kuytak şöyleki devam etti: “İki yıl evvel patatesi kendi ülkemizden yurtdışına gönderdik. daha sonra öbür ülkelerden patates almak zorunda kaldık. Beşerler 30-40 yıl evvelki üzere kuyruğa girmek zorunda kaldı. bir daha duyumlar alıyoruz. Patates soğan meblağları artmaya başladı. Eser de vermemeye başladılar. Biz şu an patatesi 3 TL’ye alıyoruz. bu biçimde giderse 2-3 ay daha sonra patates bulamayacağız” tabirlerini kullandı. Halihazırda en büyük sorunun ayçiçek yağında yaşandığını kaydeden Kuytak, kendi şirketinden örnek vererek, “Bir kamyon bin 450 teneke yağ alıyor. Biz evvelden günde bin teneke yağ alabiliyorduk. Artık bize 10 teneke 10 teneke mal veriyorlar. Peşin paraya mal bulamaz hale geldik. Daha evvel 90-120 gün olan vadeler artık kredi kartı ya da hesaba havale biçimine döndü.” Kuyat’a göre bu sorun toptancılardan kaynaklanıyor. “Eğer toptancıların bir oyunu ise Rekabet Kurumu’nun kesinlikle devreye girmesi lazım” diyen Kuytak, şu biçimde konuştu: “Bu sorun kesinlikle çözülmeli. Daldan birfazlaca arkadaşım nakit paraya karşın neredeyse mal alamadıklarını söylüyor. Eserlere sınırlama koydular. İstediğimiz kadar alamıyoruz. Besindeki düşüncelerimiz büyük. Yemek servisi veren endüstrici ayakta kalmalı ki, çocuklar sağlıklı düzgün yemekler ulaşsın. Bu durum bu biçimde devam ederse bir ay daha sonra eser bulamayacağız. Sarf materyallerinde de kasvet var. Karton bardağın kolisini geçen sene 135 TL’ye alıyorduk. Şu an fiyatı 400 TL’ye çıkmasına karşın bulamayacak durumdayız. Rekabet Kurumu marketlerle ilgili olarak devreye girdi ve ceza kesti. Rekabet Kurumu’nu misyona davet ediyorum. Devreye girsin, toptancıları gezsin. Birileri fırsatçılık mı yapıyor bulunması lazım. Ben stok olduğunu düşünüyorum. Şayet bu işte toptancılar stokçuluk, fırsatçılık yapılıyorsa onlara da ceza kessin. Yağda daha hayli var lakin bakliyatta da başlıyor. Bilhassa kırmızı mercimek, un ve bulgurda önemli fiyatlar var. Makarnada da önemli artışlar var. Taze donuk eserlerde fiyatlar ikiye katladı. meblağların ikiye katlanması demek esere ulaşmakta zorlanıyoruz manasına gelir.”
Toptancılar susmayı tercih etti
Kuytak’ın işaret ettiği toptancılar ise bahisle ilgili yorum yapmaktan kaçındı. Bahisle ilgili irtibata geçtiğimiz İstanbul’un besin gereksiniminin yarıya yakınını karşılayan İstanbul Besin Toptancı ve Tüccarları Derneği, rastgele bir kıymetlendirme yapmak istemedi. Market tarafı ise kasvetin stokçuluk ile ilgili olmadığı görüşünde. Her ne kadar onlar da istedikleri tonajda eser bulamamaktan dolayı kasvet yaşadıklarını belirtse de ıstırabın sebebinin bilhassa ithal girdileri olan eserlerde yaşanan hammadde badiresi olduğunu söylemiş oldu. Türkiye’de 160 civarında markete sahip olan İhtimam Perakende Küme Lideri Cemal İtina, “Sıkıntının iki niçini var. Birincisi tedarik zincirinin bozulması, ikincisi de global ısınmaya bağlı olarak yaşanan rekolte düşüşleri. Bu tüm dünyada yaşanıyor. Bizim bu durumda ülke olarak, siyasi erk olarak bir ortaya gelerek bunu en âlâ biçimde nasıl yönetebiliriz konusuna bakmamız lazım. Şu an bunun yerine operasyonlarımızı günlük yönetir durumuna geldik. Kar marjı sıkıntımızı bir tarafa bırakıp alışverişçimize eser bulma eforu ve uğraşı ortasındayız. Bizim ziraî yatırımlarımız var. Bu bizi biraz olsun koruyor. Fakat hammaddesi ithalata dayalı birfazlaca eserde zahmet yaşıyoruz. Ambalajlı eserlerde de önemli problemler var. Üretimde ambalaj niçiniyle eza yaşandığı ve gereğince üretilemediği için bize tedarikte bulunan şirketler de eser vermekte zorlanıyor. Salgın devrinde Türk perakendecisi eşi gibisi görülmemiş bir imtihan verdi. Kimse yokluk yaşamadı. Şu an yokluk değil lakin yeteri ölçüde eser almakta zorlanıyoruz. Vade, karlılık ikinci düşündüğümüz husus. Paraysa para, temassa bağlantı. örneğin biz şu anda iki firma ile bir iki ay daha sonra bize teslim edecekleri yağlar ile ilgili protokolleri yapıyoruz” dedi. Raf fiyatları değişimi konusunda ise İhtimam, bir daha eser ve kategoriye bakılırsa değişmekle birlikte meblağların anlık hatta günlük değiştiğini lakin kendilerinin bunu çabucak rafl orta yansıtmadıklarını anlattı. İhtimam, “Biz elimizdeki stoku ziyan etmemize karşın daha uygun fiyata satıyoruz. Bizde yerine koyma maliyeti kıymetli bir husus. Yerine koymakta zorlanıyoruz” diye konuştu.
“İstediğimiz vakit istediğimiz ölçüde eser bulamıyoruz”
70 civarında market ile hizmet veren Altunbilekler Gıda’nın İdare Heyeti Lideri Mustafa Altunbilek ise, eser tedarikinde meşakkat yaşadıklarını lisana getiren öbür bir isim. “Miktar ile ilgili zorluk yaşıyoruz. İstediğimiz vakit istediğimiz ölçüde eser alamıyoruz” diyen Altunbilek, şunları anlattı: “Kurun geldiği düzey de malum. Bu da bizi huzursuz ediyor. Utangaç davranıyoruz. Fiyatlar fazlaca arttı. Bir de dövizin tesiri var. Dışarı bağlı eserlerde zorlanıyoruz. Toz deterjan kümesinde da misal ezalar var. Süt firmaları, süt ile ilgili değil fakat ambalaj ile ilgili sorun yaşıyor. Bu da bizim tedarikimizi etkiliyor. Eser aldığımız şirketlere sorunun niçinini sorduğumuzda ‘hammadde ile ilgili düşünce var, eser yok’ diyorlar biz de ikna oluyoruz” dedi. Mustafa Altunbilek de fiyatları çabucak rafa yansıtmadıklarını fakat rafl ardaki fiyat değişim sürecinin tedarike bağlı olarak kısaldığını belirterek, “Artan fiyatları çabucak rafl arımıza yansıtmıyoruz. Eski eser var ise eski fiyatla satıyoruz. Yeni eser aldığımızda kar marjımızı koyup etiketi düzenliyoruz. Bizi en çok rahatsız eden yağ kümesi. Fiyat geçişleri hayli süratli oluyor. Esere bakılırsa değişmekle birlikte artık fiyatlar haftalık değişir duruma geldi. Evvelden en sık ayda bir defa değişirdi” dedi.
Migros: Mal bulmakta zorlanıyoruz
Migros CEO’su Özgür Tort, “Yaşadığımız tedarik zinciri bahislerinde yüklü olarak mal bulmakta zorlanıyoruz. Bir tarafta vatandaşa 45 dakikada eser götürme taahhüdü verirken öbür tarafta son günlerde temel mallarda dahi tedarikte sorun yaşanıyor. Bu, nereye götüreceği tartışılır lakin kesin olan bir şey var ki o da yerelleşmeye götürecek. Üretimler yerelleşecek. Yalnızca besin değil, besin haricinde da bu biçimde olacak. Bu kadar yaşanmışlıktan bir şey öğrenildiyse bu koca devasa nakliye sistemlerine eskisi kadar güvenmeyeceğiz. tekrar tıpkı attan düşmeyiz diye düşünüyorum” sözlerini kullandı.
TMO tedarik garantisi vermeli
Üretim bölgelerinde fiyat artacak beklentisi oluştuğunu vurgulayan Reis Besin İdare Konseyi Lideri Mehmet Reis, piyasada bir belirsizlik algısının oluşturulmak istendiğini belirtti. Kuru besin mamüllerinde toptan fiyatlarda kilo başına yüzde 10 civarında artış yaşandığını söyleyen Reis, “TMO’nun arz zahmeti olan mamüllerin tedarikinde daha süratli hareket etmesi piyasayı rahatlatacaktır. Gelecek yıl ekim alanları ve dekar başına alınan randımanın artırılması için ilgili kurumlar daha fazla destekleyecek ve motive edecek açıklamalarda bulunarak çiftçiyi üretime teşvik etmeli” dedi.
Okumaya devam et...
Kur, enflasyon ve emtia fiyatlarındaki artış piyasada hem üretimin tıpkı vakitte ticaretin istikrarını bozdu. Birfazlaca dalda vadeli kontratlar yerini peşine bırakırken, sattığı malı yerine koyamayan hammaddeci çeşitli formüllerle süreci atlatmaya çalışıyor. Tahsilatlarda da sorun yaşanmaya başladığı öğrenilirken, son 2 ayda işlerin eskiye bakılırsa yüzde 40-50 düşeceği tasası biroldukca kesimi sardı. DÜNYA’ya konuşan iş dünyası temsilcileri acil olarak stabilitenin sağlanması gerektiğinde hemfikir.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Hazır Giysi ve Konfeksiyon Kesim Meclis Lideri Erdem Fayat, yüksek volatilitenin toptancıların ve hammaddecilerin fiyat vermesine pürüz olduğunu söylerken, kontratların epeyce sıkıntı yapılabildiği, vade konuşulmayıp peşin alışverişin mecburî olduğu bir periyoda girildiğini söylemiş oldu. Satıcının vadeli mal satarken, alış fiyatını bağlayamadığına dikkat çeken Fayat, “bu biçimde olunca sattığı malı bu defa daha değerliye almak zorunda kalabiliyor. Sattığı malı yerine koyamama telaşı var. Volatilite kaldığı sürece bu durum devam edecek” dedi. Konfeksiyon tarafında iç piyasada vadelerin olağan vakitte 2-6 ay içinden olduğunu aktaran Fayat, “Şimdi bırakın 2 ayı, 2 gün bile tahammül edilemiyor. Emtia fiyatları bile dolar bazında önemli artarken, TL ile uzun vadeli kontrat yapmak büyük bir risk. Herkes için öngörülemez bir dönemdeyiz” sözlerini kullandı.
Sermayelerini muhafazaya çalışıyorlar
Türkiye Makina Federasyonu (MAKFED) Lideri Adnan Dalgakıran, üretici fiyatlarıyla tüketici meblağları içindeki farka dikkat çekerek, üreticinin kendi maliyetlerini fiyatlara yansıtamadığını, elindeki hammaddeyi birinci aldığı fiyattan yerine koyamadığını aktardı. Oynaklığın olduğu yerde işletmelerin kendi sermayelerini korumak zorunda olduğunu vurgulayan Dalgakıran, “aslına bakarsan işletmelerimizin birçoklarının sermaye düşüncesi var. Bu piyasada üreticiler berbatlardan birini seçmek zorunda kalıyor. Malını elde tutanları stokçulukla suçlayamayız. Bu stokçuluk değil, iş dünyasının sermayesini koruyabilme gayretidir. İşletmeler hem sermayesini tıpkı vakitte insan kaynağını korumak zorundalar” dedi. Tahsilatlardaki gecikmelere de değinen Dalgakıran, tahsilatlarını geciktirenlerden bir kısmının nakde sıkışmasa da fırsatçılık yaptığını, dövizini elinde tutup piyasayı mazeret ederek ödemesini geciktirdiklerini kaydetti. Makine bölümünde sipariş alındıktan 3-4 ay daha sonra teslimatın yapılabildiğini hatırlatan Dalgakıran, bu yapısı niçiniyle dalın fiyat vermekte zorlandığını, ihracata yük verdiğini kaydetti. Dalgakıran ayrıyeten iç piyasanın makine talebinin yavaşladığını da kelamlarına ekledi.
Kimse malını TL ile vadeli satmak istemiyor
İstanbul Kimyevi Unsurlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) İdare Şurası Üyesi Murat Akyüz, önemli boyutta hammadde sıkışıklığı olduğunu, kurdan dolayı üreticilerin birebir malı yerine koyamadığını lisana getirdi. Akyüz, “Vadeler nakde döndü. Kimse malını TL ile vadeli satmak istemiyor. TL ile içeriye satıp vade beklemektense, dövizle yurtdışına satıp beklemek istiyor. Piyasanın bu reaksiyonu hayli olağan. Yalnızca TL’de değil, Euro/dolar paritesi de değişiyor. Dolarla hammaddesini alıp Euro ile satanlar hayli ses çıkarmıyordu lakin artık orada da dolar pahalanınca, bu kesim de rahatsız olmaya başladı” dedi. Akyüz ayrıyeten, kimi sanayicilerin fabrikasını ya da yerini satıp inşaata girdiğini kelamlarına ekledi.
2022’de bu fiyatlar olmayacak
İstanbul Mobilya, Kağıt ve Orman Eserleri İhracatçıları Birliği Lideri Ahmet Güleç, bölümün Kasım 2020’den bu yana hammadde derdi çektiğini hem hammadde tedariki tıpkı vakitte fiyat artışlarıyla adeta perişan olduklarını, buna rağmen ihracatta gösterdikleri başarılı performansla bunu toparlamaya çalıştıklarını lisana getirdi. Şu anda hammaddeyi uygun fiyata bulma ve daima teslim alabilmeyle ilgili önemli ıstıraplar yaşadığını aktaran Güleç, yüzde 2,5- 3 oranında vade farkı istendiğini söylemiş oldu. Mobilyanın kendi müşterisine uzun vadeli satış yapan bir bölüm olduğunu hatırlatan Güleç, iç piyasanın pek dingin olduğunu, fakat tam mobilya alınması gereken bir periyoda girildiğini kaydetti. Güleç, “Maalesef 2022’de bu fiyatlar bulunamayacak. Şu anki durumda bile artırımlar 2022’de yüzde 50’yi bulur. Biz 2021’deki maliyet artışlarımızı bile çabucak hemen yansıtamadık” diye konuştu.
Altın olan hammadde ‘teneke’ olsun istemiyorlar
Plastik Sanayicileri Federasyonu (PLASFED) Lideri Ömer Karadeniz, yalnızca plastikte değil, genel olarak tüm kesimlerde vadeli kontratların yerini peşin ödemeye bıraktığı eğilimini gözlemlediklerini aktardı. Endüstricinin sıkıntı devirden geçtiğini vurgulayan Karadeniz, piyasanın stabiliteye, inanca muhtaçlık olduğunu söylemiş oldu. Hammaddenin bu vakitte değerli olduğunu kaydeden Karadeniz, üreticinin hammaddesini kullanmayıp elinde tutmasının bu biçimde periyotlarda sık rastlanan bir durum olduğunu vurgulayarak, “Üreticinin, ‘Altın olan hammaddem teneke olacaksa ben bunu üretmem’ demesi epey olağan. Yani 5 liraya aldığı hammaddeyi üretip, yüzde 10 karla 5,5 TL’ye 3 ay vadeli sattığında, daha çeklerinin ödemesini bile almadan hammaddesi 7 TL’ye çıkarsa, bu biçimde işte altın olan hammadde teneke olur. Bu durumda üretim duruyor, sanayi engelleniyor. Bütün kar, bu biçimde devirlerde aracılara gidiyor. bu biçimde vakit içinderda beşerler o ülkede endüstriden kaçar. bu vakitte biroldukça insan var ki fabrikasının yarısını kapatıyor, kalan kısımla inşaat yapmaya başlıyor. Ya da tamamını kapatıp inşaata giriyor. Bu bir ülke için fazlaca berbat bir durum. Endüstriyi, üretimi el üstünde tutmalıyız. Bu ülkeyi kurtaracak olan sanayidir” sözlerini kullandı.
Elektronikçileri çipten daha sonra kur vurdu
Türk Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD) Lideri Yaman Tunaoğlu, kurun nereye gideceği ile ilgili belirsizliğin üreticilerde ‘sattığı eseri yerine koyamama’ kaygılarını artırdığını belirtti. Stokçuların bu vakitte üretenlerden daha fazla kazandığını belirten Tunaoğlu, “Çipte bu sorunu yaşıyoruz. Evvelce 3 liraya aldığımız çipi 60 dolara aldığımız oldu. O üretimi yapana kadar çipi alıp satsanız daha fazla kazanıyorsunuz. Elektronikçileri bu vakitte temel yoran hala çip krizi. Bir de üzerine bu volatilite gelince işler daha da sıkıntı oldu. İhracat yapanlarda fazlaca sorun görünmese de yurt içine satış yapanlarda sorun var. Vadeler peşine döndü. Şayet firma sizi tanımıyor ya da güvenmiyorsa peşin istiyor. Lakin size güveniyorsa diyor ki TL ile olan vadeyi dolarla devam ettiriyoruz. Dolarla olan muahedeleri vadeli yapabiliyoruz” diye konuştu.
“İç piyasa durma noktasına geliyor”
İstanbul Tüccarlar Kulübü Derneği İdare Konseyi Lideri İlker Önel, iç piyasada tahsilatta da sıkıntılar başladığını belirtirken, dolarla alıp TL ile satanların içeride sene başından bu yana hayli önemli kur farkı yediğini vurguladı. Besin dalında faaliyetleri bulunan Önel, “Kurdaki dalgalanma niçiniyle müşterinin istediği tonajı vermekten çekiniyoruz, hatta bu niçinle müşterimizle aramız bozuluyor. Lakin aldığımız malı yani hammaddeyi yerine koyamıyoruz. Şu an bizim hammadde aldığımız yerde birden fazla vakit paranız var ise da mal alamıyorsunuz, telefonlarımız açılmıyor. Peşin de verseniz satmıyor, zira 1 hafta daha sonra sattığında daha hayli prim yapabileceğini biliyor” tabirlerini kullandı. Malını satmak yerine deposunda tutmak isteyenlerin de kendince haklı olduğunu söyleyen Önel, “Tarım eserleri tarafınca bakarsak neredeyse yılbaşından bu yana fiyatlar daima üst gitti” dedi. Hane halkının satın alma gücünün epeyce düşmesi ve satıcının malını satmak istememesi niçiniyle, yılsonu bulunmasına karşın iç talepte önemli düşüş olacağını öngoren Önel, “Tekstil, temel besin üzere ertelenecek eserlerde talepte daralma olacak. Cirolarda düşüşler olacak, sayılara da yansıyor esasen. örneğin bu ay toplam cirolarda düşüş var, sanayi üretim bilgileri 2-3 aydır aşağı taraflı gidiyor. Biz olağanda bu vakitte mal yetiştiremezdik, fakat durum bu yıl epeyce farklı. İç piyasa durma noktasına geliyor. Geçmiş senelera nazaran bu son 2 ay yüzde 40-50 düşüş olacak” diye konuştu. Bu volatilitenin bir an evvel durması gerektiğini vurgulayan Önel, 1994 ve 2001’deki üzere her insanın ‘beklenti enfl asyonu’ ile hareket ettiğini, piyasadaki fiyatlama sisteminin denetimden çıktığını kelamlarına ekledi.
ATO Lideri Baran: Satış mukavelelerine riayet edin
ATO Lideri Baran, son periyotta maliyet artışlarını münasebet gösteren kimi üretici firmaların imzalanmış mukavelelere riayet etmediğini belirterek, “Verilmiş kelamları yerine getirmeyerek satış yapanlar, toptancıları ve dağıtıcıları sıkıntı durumda bırakıyor ve piyasa iktisadının işleyişini sekteye uğratıyor.” sözlerini kullandı. Ankara Ticaret Odası (ATO) İdare Şurası Lideri Gürsel Baran, üretici firmalara satış kontratlarına riayet etmeleri davetinde bulundu. Tedarik zincirlerinin bozulması, hammadde temininde yaşanan badireler ve ham husus fiyatlarının yükselmesi niçiniyle tüm dünyada üretim maliyetlerinin yükseldiğini hatırlatan Baran, güç fiyatlarındaki yükselme ve kurdaki dalgalanmaların da maliyet artışlarına sebep olduğunu bildirdi.
Üretim maliyetleri arttı
Baran, maliyet artışlarının fiyatlara yansıdığına ve bunun olağan olduğuna işaret ederek, “Salgın süreciyle bir arada dünya tedarik zincirinde bozulmayla başlayan süreç güç ve ham husus meblağlarında yükselişe, bu yükseliş üretim maliyetlerinde artışa ve satış meblağlarına yansıdı. Bunda sorun yok fakat son periyotta maliyet artışlarını münasebet gösteren kimi üretici firmalar imzalanmış mukavelelere riayet etmiyor. Verilmiş kelamları yerine getirmeyerek satış yapanlar, toptancıları ve dağıtıcıları sıkıntı durumda bırakıyor ve piyasa iktisadının işleyişini sekteye uğratıyor. Üreticiyle toptancı içindeki alım satımlarda, maliyet artışları münasebet gösterilerek mukavele meblağlarına sadık kalınmamaya, kelamlar tutulmamaya ve verilen siparişler yerine getirilmemeye başlandı.” değerlendirmesinde bulundu. Baran, toptancıların, eserleri sipariş ettiği fiyattan alıp alamayacağı konusunda tedirginlik yaşadığını ve önünü görmekte zorlandığını vurguladı.
Raflarda fiyat değişim müddeti bir haftaya indi
Salgın ile bir arada hammadde fiyatlarında yaşanan artışın yanı sıra, kurun rekor seviyeye yükselmesi ve maliyetlerde süratli yaşanan artış, besinde tedarik zincirinin bozulmasına yol açtı. Restoranların yanı sıra yemek servis hizmeti veren şirketler ve marketler, nakit para vermelerine karşın istedikleri vakit istedikleri ölçüde eser bulamamaya başladı. İstanbul Ticaret Odası (İTO) Restoran ve Yiyecek İçecek Hizmetleri Meslek Komitesi Üyesi Turan Kuytak, külfetin sebebinin toptancılar olabileceğini belirterek bu mevzuda rekabet kurumunu bakılırsave davet ederken, market yöneticileri ise sorunun daha fazlaca ithal girdilere bağlı eserlerde hammadde ezası niçiniyle yaşandığını ve bunun da raf fiyatı değişim mühletini bir aydan bir haftaya kadar indirdiğini anlattı. Mevzu, İTO’nun kasım ayı meclis toplantısında da gündeme geldi. İTO Restoran ve Yiyecek İçecek Hizmetleri Meslek Komitesi Üyesi Turan Kuytak, başta güç olmak üzere hazır yemek sanayicisinin, temel girdilerin yükselmesi niçiniyle önemli ıstırap ortasında olduğunu anlattı. 17 bin işletmeyi temsil eden Kuytak, “Toptancılardan aldığımız eserlerde fiyatlar 5 kat arttı. Bunun yanı sıra bölümümüzün ihracata yönelmesi bizi besin eseri bulamama konusunda korkutuyor. Zira bölüm iç piyasanın taleplerini bir yana bırakarak ihracata yöneldi. Bu durumun bilhassa eser bazında denetim altına alınması lazım, yoksa yakın vakitte besin mamüllerinin tedariki gittikçe zorlaşacak. O yüzden kimi besin mamüllerinin ihracatına nezaret getirilmeli” dedi.
Patates-soğan krizi bir daha başlayabilir
Bu bahiste geçmiş senelerda yaşanan patates ve soğan krizini örnek veren Kuytak, benzeri bir durumun yenidenlanabileceği ihtarında bulundu. Patates ve soğan meblağlarının bir daha yükselişe geçtiğini lisana getiren Kuytak şöyleki devam etti: “İki yıl evvel patatesi kendi ülkemizden yurtdışına gönderdik. daha sonra öbür ülkelerden patates almak zorunda kaldık. Beşerler 30-40 yıl evvelki üzere kuyruğa girmek zorunda kaldı. bir daha duyumlar alıyoruz. Patates soğan meblağları artmaya başladı. Eser de vermemeye başladılar. Biz şu an patatesi 3 TL’ye alıyoruz. bu biçimde giderse 2-3 ay daha sonra patates bulamayacağız” tabirlerini kullandı. Halihazırda en büyük sorunun ayçiçek yağında yaşandığını kaydeden Kuytak, kendi şirketinden örnek vererek, “Bir kamyon bin 450 teneke yağ alıyor. Biz evvelden günde bin teneke yağ alabiliyorduk. Artık bize 10 teneke 10 teneke mal veriyorlar. Peşin paraya mal bulamaz hale geldik. Daha evvel 90-120 gün olan vadeler artık kredi kartı ya da hesaba havale biçimine döndü.” Kuyat’a göre bu sorun toptancılardan kaynaklanıyor. “Eğer toptancıların bir oyunu ise Rekabet Kurumu’nun kesinlikle devreye girmesi lazım” diyen Kuytak, şu biçimde konuştu: “Bu sorun kesinlikle çözülmeli. Daldan birfazlaca arkadaşım nakit paraya karşın neredeyse mal alamadıklarını söylüyor. Eserlere sınırlama koydular. İstediğimiz kadar alamıyoruz. Besindeki düşüncelerimiz büyük. Yemek servisi veren endüstrici ayakta kalmalı ki, çocuklar sağlıklı düzgün yemekler ulaşsın. Bu durum bu biçimde devam ederse bir ay daha sonra eser bulamayacağız. Sarf materyallerinde de kasvet var. Karton bardağın kolisini geçen sene 135 TL’ye alıyorduk. Şu an fiyatı 400 TL’ye çıkmasına karşın bulamayacak durumdayız. Rekabet Kurumu marketlerle ilgili olarak devreye girdi ve ceza kesti. Rekabet Kurumu’nu misyona davet ediyorum. Devreye girsin, toptancıları gezsin. Birileri fırsatçılık mı yapıyor bulunması lazım. Ben stok olduğunu düşünüyorum. Şayet bu işte toptancılar stokçuluk, fırsatçılık yapılıyorsa onlara da ceza kessin. Yağda daha hayli var lakin bakliyatta da başlıyor. Bilhassa kırmızı mercimek, un ve bulgurda önemli fiyatlar var. Makarnada da önemli artışlar var. Taze donuk eserlerde fiyatlar ikiye katladı. meblağların ikiye katlanması demek esere ulaşmakta zorlanıyoruz manasına gelir.”
Toptancılar susmayı tercih etti
Kuytak’ın işaret ettiği toptancılar ise bahisle ilgili yorum yapmaktan kaçındı. Bahisle ilgili irtibata geçtiğimiz İstanbul’un besin gereksiniminin yarıya yakınını karşılayan İstanbul Besin Toptancı ve Tüccarları Derneği, rastgele bir kıymetlendirme yapmak istemedi. Market tarafı ise kasvetin stokçuluk ile ilgili olmadığı görüşünde. Her ne kadar onlar da istedikleri tonajda eser bulamamaktan dolayı kasvet yaşadıklarını belirtse de ıstırabın sebebinin bilhassa ithal girdileri olan eserlerde yaşanan hammadde badiresi olduğunu söylemiş oldu. Türkiye’de 160 civarında markete sahip olan İhtimam Perakende Küme Lideri Cemal İtina, “Sıkıntının iki niçini var. Birincisi tedarik zincirinin bozulması, ikincisi de global ısınmaya bağlı olarak yaşanan rekolte düşüşleri. Bu tüm dünyada yaşanıyor. Bizim bu durumda ülke olarak, siyasi erk olarak bir ortaya gelerek bunu en âlâ biçimde nasıl yönetebiliriz konusuna bakmamız lazım. Şu an bunun yerine operasyonlarımızı günlük yönetir durumuna geldik. Kar marjı sıkıntımızı bir tarafa bırakıp alışverişçimize eser bulma eforu ve uğraşı ortasındayız. Bizim ziraî yatırımlarımız var. Bu bizi biraz olsun koruyor. Fakat hammaddesi ithalata dayalı birfazlaca eserde zahmet yaşıyoruz. Ambalajlı eserlerde de önemli problemler var. Üretimde ambalaj niçiniyle eza yaşandığı ve gereğince üretilemediği için bize tedarikte bulunan şirketler de eser vermekte zorlanıyor. Salgın devrinde Türk perakendecisi eşi gibisi görülmemiş bir imtihan verdi. Kimse yokluk yaşamadı. Şu an yokluk değil lakin yeteri ölçüde eser almakta zorlanıyoruz. Vade, karlılık ikinci düşündüğümüz husus. Paraysa para, temassa bağlantı. örneğin biz şu anda iki firma ile bir iki ay daha sonra bize teslim edecekleri yağlar ile ilgili protokolleri yapıyoruz” dedi. Raf fiyatları değişimi konusunda ise İhtimam, bir daha eser ve kategoriye bakılırsa değişmekle birlikte meblağların anlık hatta günlük değiştiğini lakin kendilerinin bunu çabucak rafl orta yansıtmadıklarını anlattı. İhtimam, “Biz elimizdeki stoku ziyan etmemize karşın daha uygun fiyata satıyoruz. Bizde yerine koyma maliyeti kıymetli bir husus. Yerine koymakta zorlanıyoruz” diye konuştu.
“İstediğimiz vakit istediğimiz ölçüde eser bulamıyoruz”
70 civarında market ile hizmet veren Altunbilekler Gıda’nın İdare Heyeti Lideri Mustafa Altunbilek ise, eser tedarikinde meşakkat yaşadıklarını lisana getiren öbür bir isim. “Miktar ile ilgili zorluk yaşıyoruz. İstediğimiz vakit istediğimiz ölçüde eser alamıyoruz” diyen Altunbilek, şunları anlattı: “Kurun geldiği düzey de malum. Bu da bizi huzursuz ediyor. Utangaç davranıyoruz. Fiyatlar fazlaca arttı. Bir de dövizin tesiri var. Dışarı bağlı eserlerde zorlanıyoruz. Toz deterjan kümesinde da misal ezalar var. Süt firmaları, süt ile ilgili değil fakat ambalaj ile ilgili sorun yaşıyor. Bu da bizim tedarikimizi etkiliyor. Eser aldığımız şirketlere sorunun niçinini sorduğumuzda ‘hammadde ile ilgili düşünce var, eser yok’ diyorlar biz de ikna oluyoruz” dedi. Mustafa Altunbilek de fiyatları çabucak rafa yansıtmadıklarını fakat rafl ardaki fiyat değişim sürecinin tedarike bağlı olarak kısaldığını belirterek, “Artan fiyatları çabucak rafl arımıza yansıtmıyoruz. Eski eser var ise eski fiyatla satıyoruz. Yeni eser aldığımızda kar marjımızı koyup etiketi düzenliyoruz. Bizi en çok rahatsız eden yağ kümesi. Fiyat geçişleri hayli süratli oluyor. Esere bakılırsa değişmekle birlikte artık fiyatlar haftalık değişir duruma geldi. Evvelden en sık ayda bir defa değişirdi” dedi.
Migros: Mal bulmakta zorlanıyoruz
Migros CEO’su Özgür Tort, “Yaşadığımız tedarik zinciri bahislerinde yüklü olarak mal bulmakta zorlanıyoruz. Bir tarafta vatandaşa 45 dakikada eser götürme taahhüdü verirken öbür tarafta son günlerde temel mallarda dahi tedarikte sorun yaşanıyor. Bu, nereye götüreceği tartışılır lakin kesin olan bir şey var ki o da yerelleşmeye götürecek. Üretimler yerelleşecek. Yalnızca besin değil, besin haricinde da bu biçimde olacak. Bu kadar yaşanmışlıktan bir şey öğrenildiyse bu koca devasa nakliye sistemlerine eskisi kadar güvenmeyeceğiz. tekrar tıpkı attan düşmeyiz diye düşünüyorum” sözlerini kullandı.
TMO tedarik garantisi vermeli
Üretim bölgelerinde fiyat artacak beklentisi oluştuğunu vurgulayan Reis Besin İdare Konseyi Lideri Mehmet Reis, piyasada bir belirsizlik algısının oluşturulmak istendiğini belirtti. Kuru besin mamüllerinde toptan fiyatlarda kilo başına yüzde 10 civarında artış yaşandığını söyleyen Reis, “TMO’nun arz zahmeti olan mamüllerin tedarikinde daha süratli hareket etmesi piyasayı rahatlatacaktır. Gelecek yıl ekim alanları ve dekar başına alınan randımanın artırılması için ilgili kurumlar daha fazla destekleyecek ve motive edecek açıklamalarda bulunarak çiftçiyi üretime teşvik etmeli” dedi.
Okumaya devam et...