Taliban’ın iktidarı ele geçirme konusunda çıkarılması gereken dersler var:
Tespit 1) Atatürk’ün başardığını Emanullah Han neden başaramadı?
Tarih: 28 Şubat 1919.
Buyruk olarak tahta çıkma merasiminde Afganistan‘ın bağımsızlığını ilan etti. Birinci Dünya Savaşı’ndan yıpranmış çıkan İngiliz-Hint Ordusu ile Afgan Ordusu içinde ufak çaplı birkaç çatışma haricinde olay yaşanmadı. İngilizler 8 Ağustos 1919’da Afganistan bağımsızlığını tanıdı.
Emanullah Han, Türkiye ile 1921’de dostluk antlaşması imzaladı. Tıpkı yıl 1921 Türkiye Anayasası’nı örnek alarak, hazırlattığı Afgan Anayasası’nı 1923’te yürürlüğe soktu.
Rol modeli “ağabeyim” diye hitap ettiği Atatürk idi; Afganistan’ı laik-çağdaş ülke yapmak istedi.
adamların şapka takmasını ve devlet dairelerine kadro elbise giymesini mecburî kıldı. Çocuk gelinlere ve peçe, burkaya savaş açtı. Bayanların dernek kurmaları, iş ömrüne katılmaları, hatta siyasete girmeleri sağladı.
İsmi “dinsiz krala” çıkarıldı; hudut bölgesindeki kabileler ayaklandı. İsyanın özü şudur: Afganistan, 1919’da imzalanan Ravalpindi Antlaşması ile kâğıt üzerinde bağımsızlık kazandı; İngilizler, bilhassa hudut bölgelerindeki kabileler üzerinde tesir oluşturacak önemli imtiyazlar elde etti; on yıl daha sonra fırsatı bulunca isyan çıkardı.
Parantez açmalıyım; Emanullah Han eşiyle 1927’de sırasıyla Mısır, Fransa, Belçika, İsviçre, Almanya, İngiltere ve Rusya’yı ziyaret edip Türkiye’ye geldiğinde Atatürk kendisini uyardı:
-“Ülkene tam hâkim olmadan bu kadar uzun seyahate çıkmak gerçek değil!” Ki Atatürk deneyimliydi; 1927’ye kadar, Pir Sait üzere feodal on gerici ayaklanmayı bastırdı.
Emanullah Han devrildi…
Sırasıyla iktidara gelen; “Allah’ın Habercisi” ismini alan Habidullah Kalakani ve İngilizlerin denetimindeki Muhammet Ender Şah modernizm projelerini askıya aldı.
CUMHURİYET KURULDU
Tespit 2) Atatürk’ün başardığını Muhammet Zahir Şah neden başaramadı?
Tarih: 8 Kasım 1933.
Babası Muhammet Az Şah‘ın öldürülmesi üzerine tahta geçti. Fransa’da Montpellier Üniversitesi’nden mezundu. Batı‘ya açıktı. Afganistan’ın birinci çağdaş üniversitesini kurdu.
Sovyetler ve ABD’den aldığı dış yardımlarla sulama tesisleri, otoyollar yaptırdı.
Genel oy hakkı-özgür seçimler, bayan lehine uygar haklar çıkararak çağdaş adımlar attı. Afganistan’ı çağdaş demokrat devlet yapmak istedi. Bu emelle 1964’te Anayasa hazırlattı. Ancak Islahatları yetersiz bulan kuzeni Başbakan Muhammet Davut Han tarafınca darbeyle iktidardan düşürüldü…
Tespit 3) Atatürk’ün başardığını Muhammet Davut Han neden başaramadı?
Tarih: 17 Temmuz 1973.
Davut Han Afganistan Cumhuriyet‘ini kurdu. Geleneklerden ayrılarak kendisini “Şah” ilan etmedi; “Başkan/Cumhurbaşkanı” olarak tanımladı. (Darbede sosyalizm yanlısı Afganistan Demokratik Halk Partisi/PDPA subaylarından takviye aldığı için “Kızıl Prens” lakabıyla anıldı.)
Başkanlık Sistemi’ni kurmak istedi. Ulusal Devrimci Parti‘yi kurdu. Tüm bankaları kamulaştırsa da sosyalist siyasetleri yumuşattı. Mısır, Türkiye, Suudi Arabistan ve İran’ın da ortalarında bulunduğu Sovyet aykırısı devletler ile bağlantıya girdi. Solculardan, muhafazakârlardan uzaklaşıp Amerikancı liberallere yakınlaştı. Solcu PDPA ile sürtüşmeye başladı.
Afgan asker ve polisin Amerikan takviyeli Mısır’ın eğitmesi ve hükümet ile ordudaki denetim konumlarını büyük ölçüde Peştunlara bırakıp, Özbek ve Taciklerin “ikinci sınıf” görmesi bardağı taşırdı. Ve:
27 Nisan 1978’de solcu subayların darbesiyle yıkıldı.
YA SOLCU İKTİDARLAR
Art geriye solcu/sosyalist önderler:
Tespit 4) Atatürk’ün başardığını Işık Muhammet Tereki neden başaramadı?
Tespit 5) Atatürk’ün başardığını Hafizullah Emin neden başaramadı?
Tespit 6) Atatürk’ün başardığını Babrak Karmal neden başaramadı?
Tespit 7) Atatürk’ün başardığını Hacı Muhammet Çamkani neden başaramadı?
Tespit 8) Atatürk’ün başardığını Muhammet Necibullah neden başaramadı?
Sol iktidarlar, 1978’den 1992’ye kadar Afganistan’da 14 yıl iktidarda kaldı.
Atatürk’ün iktidar ömrü 15 yıl idi. Pekala:
Atatürk nasıl başardı da, “modernist” önderleri de katarsak 1919’dan 1992’ye 73 yıl iktidarda kalan Afgan iktidarlar başarısız oldu?
Bizim açımızdan Afganistan/Taliban gerçeğinden çıkarılması gereken derslerden biri budur! Bugün hâlâ birileri (ki solcusu çoğunluktadır) Pir Sait’ten Seyit Rıza’ya etnisiteyi – aşiret düzenini-feodalizmi yücelten siyasetleri savunuyor! Ki Afgan solcuları da bunu yaptı. halbuki:
Afganistan başkanlarının yapamayıp Atatürk’ün gerçekleştirdiği; feodal gericiliği tasfiye etme ihtilali idi.
YAZININ TAMAMINI OKUMAK İÇİN LÜTFEN TIKLAYINIZ
Soner Yalçın
Tespit 1) Atatürk’ün başardığını Emanullah Han neden başaramadı?
Tarih: 28 Şubat 1919.
Buyruk olarak tahta çıkma merasiminde Afganistan‘ın bağımsızlığını ilan etti. Birinci Dünya Savaşı’ndan yıpranmış çıkan İngiliz-Hint Ordusu ile Afgan Ordusu içinde ufak çaplı birkaç çatışma haricinde olay yaşanmadı. İngilizler 8 Ağustos 1919’da Afganistan bağımsızlığını tanıdı.
Emanullah Han, Türkiye ile 1921’de dostluk antlaşması imzaladı. Tıpkı yıl 1921 Türkiye Anayasası’nı örnek alarak, hazırlattığı Afgan Anayasası’nı 1923’te yürürlüğe soktu.
Rol modeli “ağabeyim” diye hitap ettiği Atatürk idi; Afganistan’ı laik-çağdaş ülke yapmak istedi.
adamların şapka takmasını ve devlet dairelerine kadro elbise giymesini mecburî kıldı. Çocuk gelinlere ve peçe, burkaya savaş açtı. Bayanların dernek kurmaları, iş ömrüne katılmaları, hatta siyasete girmeleri sağladı.
İsmi “dinsiz krala” çıkarıldı; hudut bölgesindeki kabileler ayaklandı. İsyanın özü şudur: Afganistan, 1919’da imzalanan Ravalpindi Antlaşması ile kâğıt üzerinde bağımsızlık kazandı; İngilizler, bilhassa hudut bölgelerindeki kabileler üzerinde tesir oluşturacak önemli imtiyazlar elde etti; on yıl daha sonra fırsatı bulunca isyan çıkardı.
Parantez açmalıyım; Emanullah Han eşiyle 1927’de sırasıyla Mısır, Fransa, Belçika, İsviçre, Almanya, İngiltere ve Rusya’yı ziyaret edip Türkiye’ye geldiğinde Atatürk kendisini uyardı:
-“Ülkene tam hâkim olmadan bu kadar uzun seyahate çıkmak gerçek değil!” Ki Atatürk deneyimliydi; 1927’ye kadar, Pir Sait üzere feodal on gerici ayaklanmayı bastırdı.
Emanullah Han devrildi…
Sırasıyla iktidara gelen; “Allah’ın Habercisi” ismini alan Habidullah Kalakani ve İngilizlerin denetimindeki Muhammet Ender Şah modernizm projelerini askıya aldı.
CUMHURİYET KURULDU
Tespit 2) Atatürk’ün başardığını Muhammet Zahir Şah neden başaramadı?
Tarih: 8 Kasım 1933.
Babası Muhammet Az Şah‘ın öldürülmesi üzerine tahta geçti. Fransa’da Montpellier Üniversitesi’nden mezundu. Batı‘ya açıktı. Afganistan’ın birinci çağdaş üniversitesini kurdu.
Sovyetler ve ABD’den aldığı dış yardımlarla sulama tesisleri, otoyollar yaptırdı.
Genel oy hakkı-özgür seçimler, bayan lehine uygar haklar çıkararak çağdaş adımlar attı. Afganistan’ı çağdaş demokrat devlet yapmak istedi. Bu emelle 1964’te Anayasa hazırlattı. Ancak Islahatları yetersiz bulan kuzeni Başbakan Muhammet Davut Han tarafınca darbeyle iktidardan düşürüldü…
Tespit 3) Atatürk’ün başardığını Muhammet Davut Han neden başaramadı?
Tarih: 17 Temmuz 1973.
Davut Han Afganistan Cumhuriyet‘ini kurdu. Geleneklerden ayrılarak kendisini “Şah” ilan etmedi; “Başkan/Cumhurbaşkanı” olarak tanımladı. (Darbede sosyalizm yanlısı Afganistan Demokratik Halk Partisi/PDPA subaylarından takviye aldığı için “Kızıl Prens” lakabıyla anıldı.)
Başkanlık Sistemi’ni kurmak istedi. Ulusal Devrimci Parti‘yi kurdu. Tüm bankaları kamulaştırsa da sosyalist siyasetleri yumuşattı. Mısır, Türkiye, Suudi Arabistan ve İran’ın da ortalarında bulunduğu Sovyet aykırısı devletler ile bağlantıya girdi. Solculardan, muhafazakârlardan uzaklaşıp Amerikancı liberallere yakınlaştı. Solcu PDPA ile sürtüşmeye başladı.
Afgan asker ve polisin Amerikan takviyeli Mısır’ın eğitmesi ve hükümet ile ordudaki denetim konumlarını büyük ölçüde Peştunlara bırakıp, Özbek ve Taciklerin “ikinci sınıf” görmesi bardağı taşırdı. Ve:
27 Nisan 1978’de solcu subayların darbesiyle yıkıldı.
YA SOLCU İKTİDARLAR
Art geriye solcu/sosyalist önderler:
Tespit 4) Atatürk’ün başardığını Işık Muhammet Tereki neden başaramadı?
Tespit 5) Atatürk’ün başardığını Hafizullah Emin neden başaramadı?
Tespit 6) Atatürk’ün başardığını Babrak Karmal neden başaramadı?
Tespit 7) Atatürk’ün başardığını Hacı Muhammet Çamkani neden başaramadı?
Tespit 8) Atatürk’ün başardığını Muhammet Necibullah neden başaramadı?
Sol iktidarlar, 1978’den 1992’ye kadar Afganistan’da 14 yıl iktidarda kaldı.
Atatürk’ün iktidar ömrü 15 yıl idi. Pekala:
Atatürk nasıl başardı da, “modernist” önderleri de katarsak 1919’dan 1992’ye 73 yıl iktidarda kalan Afgan iktidarlar başarısız oldu?
Bizim açımızdan Afganistan/Taliban gerçeğinden çıkarılması gereken derslerden biri budur! Bugün hâlâ birileri (ki solcusu çoğunluktadır) Pir Sait’ten Seyit Rıza’ya etnisiteyi – aşiret düzenini-feodalizmi yücelten siyasetleri savunuyor! Ki Afgan solcuları da bunu yaptı. halbuki:
Afganistan başkanlarının yapamayıp Atatürk’ün gerçekleştirdiği; feodal gericiliği tasfiye etme ihtilali idi.
YAZININ TAMAMINI OKUMAK İÇİN LÜTFEN TIKLAYINIZ
Soner Yalçın