Afganistan, dünya pazarındaki eroinin yüzde 93’ünün üretildiği ve ulusal gelirinin yüzde 30 kadarı uyuşturucudan gelen bir ülkedir. Bugün itibariyle toprakları Kabil’deki Eşref Gani hükümeti ile Taliban tarafınca paylaşılmış olan Afganistan, tüm bileşkeleriyle tam bir “narko-devlet” görünümündedir. Bu niçinle kaos halindeki bu ülkenin eroin pastasından pudra şekerli düzgün bir kesim koparmak umudundaki dünyadaki tüm mafya çeteleri Afganistan’a ağırlaşmıştır. halbuki 2001’deki ABD müdahalesindilk evvel Taliban, Afganistan’da haşhaş üretimini yasaklamış ve bu niçinle Avrupa piyasasında eroin fiyatı tepe yapmış ve bu cins uyuşturucunun kullanması azalmaya başlamıştı.
UYUŞTURUCU JEOPOLİTİĞİ
Eroin yolu üstündeki İran ve Türkiye’de 2000’li yılların başlarında yaşanan bakılırsali istikrar ile Afganistan’da haşhaş ekimine son verilmesi kararı Türkiye’den geçen eroin ölçüsünün azalması içinde bir bağlantı var mıdır? Bu soru fazlaca riskli bir araştırmanın konusudur lakin ABD’nin 2001’deki Afganistan’a müdahalesinden daha sonra afyon üretimi o ülkede yavaş yavaş canlanmış ve 2010’dan daha sonra eski hâline ulaşarak 1990’lara geri dönüş sağlanmıştır. BM Uyuşturucu ile gayret örgütünün sayılarına göre 2018’de eroin üretimi 6 bin tonu geçmiş ve geçtiğimiz 2020 yılında Afganistan’da haşhaş ekilen alanlar yüzde 37’lik bir artış göstermiştir.
Afganistan eroini Avrupa, Rusya ve Orta Asya Coğrafyasına yöneliktir. ABD eroin pazarının tedarikçisi ise bir müddetdir Meksika’dır. ABD Lideri Biden’ın “Afganistan artık Amerika’nın kendisi için bir tehdit değildir” kelamının manalarından biri de budur. Öte yandan, Afganistan’ın eroin üretim üssüne dönüşmesi de ABD’nin izlediği siyasetlerin bir kararıdur.
AFGANİSTAN NASIL NARKO DEVLET OLDU
Taliban, Afganistan’ı 1996 yılında ele geçirmiştir. 2000 yılına gelindiğinde bu İslamcı rejim dünyadan tecrit olmuş biçimdeydi ve kendisini tanıyan yalnızca 3 ülke vardı: Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri. Milletlerarası plandaki bu tecridi kırabilmek ve sempatik görünebilmek için Molla Ömer’in Temmuz ayında çıkardığı bir fetva ile ülkede haşhaş ekimini yasaklandı. Bu karar Afgan köylüsünün dayanağını almamış olmalı ki ABD 11 Eylül 2001’den daha sonra El Kaide’ye misilleme ve Usame’yi yakalama sebebi öne sürülerek ülkeye saldırdığında Taliban birden çöküverdi.
Taliban’ın 2001’deki süratli çöküşü daha evvel Sovyetlere karşı çabada ortaya çıkmış olup da Taliban’ın iktidarı ele geçirmesiyle sinen silahlı mafya kümelerini ve feodal savaş ağalarını bir daha diriltti. Hatta ABD müdahalesiyle kurulan hükümetin afyon üretimi yapılan eyaletlere “vali” olarak atadığı bireyler eski uyuşturucu baronlarıydı. Fransız Profesör Jean-Pierre Filiu’nun 24 Nisan’da “Le Monde” gazetesinde yayınlanan araştırmasına bakılırsa, periyodun Lideri Hamid Karzai’nin tüm aksi tezlerine karşın afyon üretimi kendisini iktidara getiren ABD müdahalesinden daha sonra daha 2002 yılında bir daha başlamıştır.
Uyuşturucu kaçakçılarına karşı tedbir alacağını söyleyen Nangahar Valisi Hacı Abdülkadir, Temmuz 2002’de Kabil’in ortasında öldürülmüştür. bir daha Profesör Filiu’nun verdiği bilgilere nazaran, meskeninde 9 ton afyon yakalatan Helmand Valisi Şir Muhammed Akhunzade’ye verilen tek ceza ise nazaranvden alınmak olmuş, yerine ise kardeşi atanmıştır. Cezası yalnızca misyondan alınmak olan Şir Muhammed bunu bile hazmedemeyerek 3 bin adet milis gücüyle birlikte Taliban’a katılmıştır. Bugünkü Taliban başkanlarından Hibatullah Akhunzade de isminden da anlaşılacağı üzere tıpkı feodal ailedendir.
EROİN İŞİNİN BAŞI İÇİŞLERİ BAKANI GENERAL DAVUT
Afganistan’da uzun mühlet İçişleri Bakanlığı yapmış olan General Davut’un uyuşturucu şebekeleri ile uğraş ederken daima kendisine yakın olan kümelerin rakiplerini amaç aldığı söyleniyor. Eski Devlet Lideri Karzai’nin öz kardeşi Ahmet Vali’nin ise tüm şebekeler içinde paylaşım yaptığı tez ediliyor. Birleşmiş Milletler uzmanlarına bakılırsa Afganistan en azından 2006’dan beri afyon üreten bir ülke olmaktan çıkmış bir “eroin devleti” haline gelmiştir. 15 yıl boyunca NATO tarafınca korunan Afgan devleti bu tıp bir rejimdir. Fakat bu müddet ortasında ABD’li yetkililerin bilhassa Obama periyodundan beri “narko gerilla” olarak suçladıkları Taliban da onlardan farklı değildir. Taliban, üretici, dönüştürücü ve kaçakçıları korumakta, karşılığında onlardan açıkça vergi almaktadır.
2017’de Karzai’den daha sonra başa gelen Eşref Gani’nin koltuğu sallanmaya başlayınca devrin lideri Trump “Demir Fırtına” operasyonu ile haşhaş tarlalarını B-52’lere bombalatmaya başlamış lakin bu epey masraflı efora karşın Taliban’ın bütçesine fakat yüzde 20 kadar bir ziyan verilebilmiştir. Sonuç olarak 20 yılda ABD’nin Afganistan’da harcadığı 2 trilyon dolar ile bir “narko-devlet” yapısı daha da güçlendirilmiştir.
İSTİKRARSIZ AFGANİSTAN MI İSTENİYOR
ABD, askerlerini çekmekle aslında Afganistan’dan büsbütün de vazgeçmiş olmuyor. Biden’ın geçen hafta yaptığı konuşmada “Afganistan’ın tümünün tek bir tarafın eline geçeceğini sanmıyorum” sözü açık ve nettir. Kabil’deki Karzai Havaalanının korunması projesi de bu çerçevede düşünülmelidir.
Bölünmüş, çatışmaların sonu gelmeden devam ettiği, karışıklık ortasındaki bir ülke uyuşturucu kaçakçılarının da arayıp bulamayacakları bir ortamdır. Ülkenin tümü Taliban’ın eline geçerse, Molla Ömer’in 2000 yılındaki fetvasının yine yürürlüğe girerek afyon üretiminin yasaklanması ihtimal dâhilindedir. Bu durum dünyanın değişik ülkelerindeki uyuşturucu çetelerini ve “narko-devletleri” koruyan yapıları hâliyle rahatsız edecek, bu niçinle karışıklığın hiç bitmeden uzamasını isteyeceklerdir. Ayrıyeten global mafyanın Afganistan’da yeni yatırımları vardır, şimdilik pek kaliteli olmasa da Afganistan’da kokain üretimi de başlamıştır, bu ortada metamfetamin üreten laboratuvarların da Kandahar bölgesinde çoğaldığı bildiriliyor, esrar ekimi ise Afganistan’ın klâsik bir dalıdır .
Afganistan’daki gelişmelerin diğer neticelerindan biri Batı yanlısı Pakistan internet sitesi Gandhara’nın da kaydettiği üzere yüz binlerce, tahminen de milyonlarca Afgan’ın Türkiye’ye yığılmasıdır. Sonların pratikte ortadan kalktığı kaos ortamında eroin şebekesi de bu coğrafyaya yeterlice yerleşecektir.
ORTAÇAĞDAN ÇIKAMAMAK
1500 yıl öncesini yaşayan, toprak ağalığının, aşiretçiliğin, pirlik yapılanmalarının hâkim olduğu Afganistan, dünyadaki en fakir 4 ülkeden biridir. Ülkedeki siyasi ve ideolojik ortamın ve afyon iktisadının temeli bu yapıdır. Dünyadaki 177 ülke içinde 174’üncü olan Afganistan’da 15-65 yaş ortası nüfusun yüzde 15’inin afyonkeş olduğu, geri kalanların birçoklarının da esrar, hap, kokain üzere değişik uyuşturucuları kullandıkları bilinmektedir. Artık bu güruhtan bir kesim göçmen gittikleri ülkelerde de tıpkı alışkanlıklarını ister istemez sürdürecek, daha evvel Pakistan’da yaydıkları üzere uyuşturucuyu bayağılaştıracaklardır.
Ülkelerinin geri kalmışlığının farkında olan Afgan aydınları 1960 ve 70’lerde ülkeyi çağdaşlaştırmak için ihtilaller yapmış, gayretler sarf etmişlerdir. Bu çağdaşlaşma teşebbüsleri Ortaçağ kalıntısı siyasal İslam ve dünyanın her yerinde olduğu üzere onunla işbirliği yapan mafya tarafınca sabote edilmiştir. ABD dış siyaseti bu Ortaçağ karanlığının yanında yer almış ve maalesef NATO müttefiklerini de peşinden sürüklemiştir. Havaalanı müdafaa projesini de bu çerçevede kıymetlendirebiliriz. Bu istikametteki baskılara karşı koyabilmek için dengeli, saygın, uygar rejimler, diğerlerinin eline koz vermeyen idareler gerekir, umarız ülkemiz bir gün o seviyeye kavuşur.
NARKO-DEVLET TARİFİ
Bunun alternatifi ise “narko-devlete” dönüşmek olabilir. Bu kavramın tarifini “Uyuşturucu Kaçakçılığı Tarihi” isimli belgesel dizinin ikinci kısmında Meksikalı bir profesör şu kelamlarıyla yapıyor: “Bana uyuşturucu kaçakçıları devlete nasıl sızdı diye sordular, mafya devlete sızmadı devlet hissesini almak için mafyaya sızdı”. İşte “narko-devlet” budur. Dünyaya bakalım: Venezuela, Kolombiya, Birmanya, Suriye, İran, Libya, Irak, Afganistan… Hepsi bir biçimde uyuşturucu şebekeleri ile ilgilidir. Bazıları de daima bu ülkelerle ilgilidir. Zira bir de eser taşıyan “pipeline” bölgeleri ve kesiştikleri “stratejik kavşak” noktaları var.
Kayahan Uygur
UYUŞTURUCU JEOPOLİTİĞİ
Eroin yolu üstündeki İran ve Türkiye’de 2000’li yılların başlarında yaşanan bakılırsali istikrar ile Afganistan’da haşhaş ekimine son verilmesi kararı Türkiye’den geçen eroin ölçüsünün azalması içinde bir bağlantı var mıdır? Bu soru fazlaca riskli bir araştırmanın konusudur lakin ABD’nin 2001’deki Afganistan’a müdahalesinden daha sonra afyon üretimi o ülkede yavaş yavaş canlanmış ve 2010’dan daha sonra eski hâline ulaşarak 1990’lara geri dönüş sağlanmıştır. BM Uyuşturucu ile gayret örgütünün sayılarına göre 2018’de eroin üretimi 6 bin tonu geçmiş ve geçtiğimiz 2020 yılında Afganistan’da haşhaş ekilen alanlar yüzde 37’lik bir artış göstermiştir.
Afganistan eroini Avrupa, Rusya ve Orta Asya Coğrafyasına yöneliktir. ABD eroin pazarının tedarikçisi ise bir müddetdir Meksika’dır. ABD Lideri Biden’ın “Afganistan artık Amerika’nın kendisi için bir tehdit değildir” kelamının manalarından biri de budur. Öte yandan, Afganistan’ın eroin üretim üssüne dönüşmesi de ABD’nin izlediği siyasetlerin bir kararıdur.
AFGANİSTAN NASIL NARKO DEVLET OLDU
Taliban, Afganistan’ı 1996 yılında ele geçirmiştir. 2000 yılına gelindiğinde bu İslamcı rejim dünyadan tecrit olmuş biçimdeydi ve kendisini tanıyan yalnızca 3 ülke vardı: Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri. Milletlerarası plandaki bu tecridi kırabilmek ve sempatik görünebilmek için Molla Ömer’in Temmuz ayında çıkardığı bir fetva ile ülkede haşhaş ekimini yasaklandı. Bu karar Afgan köylüsünün dayanağını almamış olmalı ki ABD 11 Eylül 2001’den daha sonra El Kaide’ye misilleme ve Usame’yi yakalama sebebi öne sürülerek ülkeye saldırdığında Taliban birden çöküverdi.
Taliban’ın 2001’deki süratli çöküşü daha evvel Sovyetlere karşı çabada ortaya çıkmış olup da Taliban’ın iktidarı ele geçirmesiyle sinen silahlı mafya kümelerini ve feodal savaş ağalarını bir daha diriltti. Hatta ABD müdahalesiyle kurulan hükümetin afyon üretimi yapılan eyaletlere “vali” olarak atadığı bireyler eski uyuşturucu baronlarıydı. Fransız Profesör Jean-Pierre Filiu’nun 24 Nisan’da “Le Monde” gazetesinde yayınlanan araştırmasına bakılırsa, periyodun Lideri Hamid Karzai’nin tüm aksi tezlerine karşın afyon üretimi kendisini iktidara getiren ABD müdahalesinden daha sonra daha 2002 yılında bir daha başlamıştır.
Uyuşturucu kaçakçılarına karşı tedbir alacağını söyleyen Nangahar Valisi Hacı Abdülkadir, Temmuz 2002’de Kabil’in ortasında öldürülmüştür. bir daha Profesör Filiu’nun verdiği bilgilere nazaran, meskeninde 9 ton afyon yakalatan Helmand Valisi Şir Muhammed Akhunzade’ye verilen tek ceza ise nazaranvden alınmak olmuş, yerine ise kardeşi atanmıştır. Cezası yalnızca misyondan alınmak olan Şir Muhammed bunu bile hazmedemeyerek 3 bin adet milis gücüyle birlikte Taliban’a katılmıştır. Bugünkü Taliban başkanlarından Hibatullah Akhunzade de isminden da anlaşılacağı üzere tıpkı feodal ailedendir.
EROİN İŞİNİN BAŞI İÇİŞLERİ BAKANI GENERAL DAVUT
Afganistan’da uzun mühlet İçişleri Bakanlığı yapmış olan General Davut’un uyuşturucu şebekeleri ile uğraş ederken daima kendisine yakın olan kümelerin rakiplerini amaç aldığı söyleniyor. Eski Devlet Lideri Karzai’nin öz kardeşi Ahmet Vali’nin ise tüm şebekeler içinde paylaşım yaptığı tez ediliyor. Birleşmiş Milletler uzmanlarına bakılırsa Afganistan en azından 2006’dan beri afyon üreten bir ülke olmaktan çıkmış bir “eroin devleti” haline gelmiştir. 15 yıl boyunca NATO tarafınca korunan Afgan devleti bu tıp bir rejimdir. Fakat bu müddet ortasında ABD’li yetkililerin bilhassa Obama periyodundan beri “narko gerilla” olarak suçladıkları Taliban da onlardan farklı değildir. Taliban, üretici, dönüştürücü ve kaçakçıları korumakta, karşılığında onlardan açıkça vergi almaktadır.
2017’de Karzai’den daha sonra başa gelen Eşref Gani’nin koltuğu sallanmaya başlayınca devrin lideri Trump “Demir Fırtına” operasyonu ile haşhaş tarlalarını B-52’lere bombalatmaya başlamış lakin bu epey masraflı efora karşın Taliban’ın bütçesine fakat yüzde 20 kadar bir ziyan verilebilmiştir. Sonuç olarak 20 yılda ABD’nin Afganistan’da harcadığı 2 trilyon dolar ile bir “narko-devlet” yapısı daha da güçlendirilmiştir.
İSTİKRARSIZ AFGANİSTAN MI İSTENİYOR
ABD, askerlerini çekmekle aslında Afganistan’dan büsbütün de vazgeçmiş olmuyor. Biden’ın geçen hafta yaptığı konuşmada “Afganistan’ın tümünün tek bir tarafın eline geçeceğini sanmıyorum” sözü açık ve nettir. Kabil’deki Karzai Havaalanının korunması projesi de bu çerçevede düşünülmelidir.
Bölünmüş, çatışmaların sonu gelmeden devam ettiği, karışıklık ortasındaki bir ülke uyuşturucu kaçakçılarının da arayıp bulamayacakları bir ortamdır. Ülkenin tümü Taliban’ın eline geçerse, Molla Ömer’in 2000 yılındaki fetvasının yine yürürlüğe girerek afyon üretiminin yasaklanması ihtimal dâhilindedir. Bu durum dünyanın değişik ülkelerindeki uyuşturucu çetelerini ve “narko-devletleri” koruyan yapıları hâliyle rahatsız edecek, bu niçinle karışıklığın hiç bitmeden uzamasını isteyeceklerdir. Ayrıyeten global mafyanın Afganistan’da yeni yatırımları vardır, şimdilik pek kaliteli olmasa da Afganistan’da kokain üretimi de başlamıştır, bu ortada metamfetamin üreten laboratuvarların da Kandahar bölgesinde çoğaldığı bildiriliyor, esrar ekimi ise Afganistan’ın klâsik bir dalıdır .
Afganistan’daki gelişmelerin diğer neticelerindan biri Batı yanlısı Pakistan internet sitesi Gandhara’nın da kaydettiği üzere yüz binlerce, tahminen de milyonlarca Afgan’ın Türkiye’ye yığılmasıdır. Sonların pratikte ortadan kalktığı kaos ortamında eroin şebekesi de bu coğrafyaya yeterlice yerleşecektir.
ORTAÇAĞDAN ÇIKAMAMAK
1500 yıl öncesini yaşayan, toprak ağalığının, aşiretçiliğin, pirlik yapılanmalarının hâkim olduğu Afganistan, dünyadaki en fakir 4 ülkeden biridir. Ülkedeki siyasi ve ideolojik ortamın ve afyon iktisadının temeli bu yapıdır. Dünyadaki 177 ülke içinde 174’üncü olan Afganistan’da 15-65 yaş ortası nüfusun yüzde 15’inin afyonkeş olduğu, geri kalanların birçoklarının da esrar, hap, kokain üzere değişik uyuşturucuları kullandıkları bilinmektedir. Artık bu güruhtan bir kesim göçmen gittikleri ülkelerde de tıpkı alışkanlıklarını ister istemez sürdürecek, daha evvel Pakistan’da yaydıkları üzere uyuşturucuyu bayağılaştıracaklardır.
Ülkelerinin geri kalmışlığının farkında olan Afgan aydınları 1960 ve 70’lerde ülkeyi çağdaşlaştırmak için ihtilaller yapmış, gayretler sarf etmişlerdir. Bu çağdaşlaşma teşebbüsleri Ortaçağ kalıntısı siyasal İslam ve dünyanın her yerinde olduğu üzere onunla işbirliği yapan mafya tarafınca sabote edilmiştir. ABD dış siyaseti bu Ortaçağ karanlığının yanında yer almış ve maalesef NATO müttefiklerini de peşinden sürüklemiştir. Havaalanı müdafaa projesini de bu çerçevede kıymetlendirebiliriz. Bu istikametteki baskılara karşı koyabilmek için dengeli, saygın, uygar rejimler, diğerlerinin eline koz vermeyen idareler gerekir, umarız ülkemiz bir gün o seviyeye kavuşur.
NARKO-DEVLET TARİFİ
Bunun alternatifi ise “narko-devlete” dönüşmek olabilir. Bu kavramın tarifini “Uyuşturucu Kaçakçılığı Tarihi” isimli belgesel dizinin ikinci kısmında Meksikalı bir profesör şu kelamlarıyla yapıyor: “Bana uyuşturucu kaçakçıları devlete nasıl sızdı diye sordular, mafya devlete sızmadı devlet hissesini almak için mafyaya sızdı”. İşte “narko-devlet” budur. Dünyaya bakalım: Venezuela, Kolombiya, Birmanya, Suriye, İran, Libya, Irak, Afganistan… Hepsi bir biçimde uyuşturucu şebekeleri ile ilgilidir. Bazıları de daima bu ülkelerle ilgilidir. Zira bir de eser taşıyan “pipeline” bölgeleri ve kesiştikleri “stratejik kavşak” noktaları var.
Kayahan Uygur