semaver
Active member
Yaşar Yakış, “Biden, Türkiye’nin zayıflığından yararlanacak” niye Yaşar Yakış? Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu. Dışişleri Bakanlığı’ndaki çeşitli bakılırsavlerinin akabinde NATO Savunma Koleji’ne gitti. NATO Daimi Temsilciliği ve Şam Büyükelçiliği Müsteşarlığı yaptı, Riyad Büyükelçisi, Dışişleri Bakanı, Müsteşar Yardımcısı, Kahire Büyükelçisi ve BM nezdinde Türkiye Daimi Temsilcisi olarak hizmet verdi.. “Kral Abdülaziz” nişanı, “Ordine della Stelle delle Soliderieta Italiana – Commendatore” liyakat nişanı sahibi. AKP kurucu üyesi, milletvekili ve AKP’nin birinci Dışişleri Bakanı Yakış, kurucusu olduğu partiden 28 Mart 2016’da ihraç edildi. İç gündem Sedat Peker’in açıklamalarına yoğunlaşmışken AKP için hayli kritik bir Erdoğan-Biden görüşmesi bugüne denk gelince, bize de Yakış’a sormak kaldı.
AK Parti’ye kurucu üye olarak davet edildiğim vakit o üç prensibin, yani “Yoksulluk, Yolsuzluk ve Yasaklar”la gayretin gerçekleşeceğini umarak kabul ettim. Benim bakanlığım vaktinde da bakanlığımdan daha sonra parlamenterlik periyodunda de bir daha yolsuzluğa karşı çabada bir ara kaydedilmişti. Hatta Avrupa Birliği’ne iştirak süreci de canlı tutulduğu için o tarihte 3 Y’nin ortadan kaldırılmasında aralık alınmıştı. 2007-2008’lerden, hele 2011’den daha sonra bu süreç büsbütün bilakis döndü ve o denli zannediyorum ki İttihat ve Terakki vaktindeki yolsuzluklar ve hatta kanunsuzlukların fazlaca daha ötesine geçen, her tarafa saçılmış olan bir yolsuzluk tablosuyla karşı karşıya kaldık. Bu beni epeyce üzüyor alışılmış. Bu duruma geleceğini bilemezdik lakin o denli bir partiye o tarihte gönül vermiş olmak beni epeyce üzüyor olağan. İhraç edilmemiş olsaydım dahi 2011’den daha sonra bu biçimde bir partinin ortasında yer almayı istek etmezdim.
40 YILLIK DENEYİMİME NAZARAN, KARŞINIZDAKİNİN EKSİKLİĞİNİ ZİRVE TEPE KULLANIRSINIZ
– AKP’yi bu noktaya ne getirdi?
Toplumsal bilimlerde bir kelam vardır, “Her iktidar bozar, mutlak iktidar kesinlikle bozar” diye. Buna Türkçede daha kısa bir tabirle “güç zehirlenmesi” diyoruz. Ak Parti’nin maruz kaldığı şey de bu güç zehirlenmesi problemi.
– Erdoğan-Biden doruğu bugün. The Washington Times, The New York Times üzere aktif gazeteler “Organize kabahat başkanının savları Türk hükümetini sarsıyor” yorumuyla yayın yapıyor. Olan biten Erdoğan’ın Biden’a karşı elini zayıflatıyor mu?
Genç memurluğumuzdan bakanlığımıza kaç kere hazırlıklarını yaptık. 40 yıllık diplomasi deneyimim bana şunu söylüyor: bu biçimde bir durumda görüşeceğiniz insanın biroldukça eksiklikleri var ise pek doğal ki yapacağınız toplantı sırasında ondan zirve tepe yararlanmak istersiniz. Artık de o denli zannediyorum, ortasında bulunduğu bu durum niçiniyle Türkiye’nin bu zayıflığından ABD’nin yararlanmaması mümkün değil; pek olağan isteyecektir. Tahminen bu iktidarın çökme arifesinde olduğunu da hesaba katarak “Dur bakalım, zaten çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler. Lakin Türkiye’yi zayıf olarak yakaladıklarını göz önünde bulundurarak müzakere yürüteceklerini iddia ediyorum. Ben bu şartlar altında bir ülkeyle müzakereye başlamış olsaydım “Karşımdaki ülke bu niçinlerle zayıf ve yasal çerçevede kendi ülkem açısından neler elde edebilirim” kanısı zihnimin gerisinde hazır dururdu. Eminim ki Amerikan delegasyonunun zihninin ardında bu biçimde bir fikir vardır.
– G7 doruğunun kapanışında Biden “Yolsuzlukla uğraş konusunda anlaştık, yolsuzluk hükümetlere ziyan veriyor. Paravan şirketler ve kara para aklama meselelerine el atacağız” dedi. Türkiye bu cümleden ne anlamalı?
Hukuksal bağlayıcılıktan fazla Biden’ın memleketler arası alanda başlatmak istediği bir hareketin işareti bu. Bildirinin muhataplarından biri de elbette Türkiye ve ikili görüşme sırasında bundan rahatsızlık duyacaktır.
– ABD Dışişleri Bakanı Blinken, daha masaya bile oturulmamışken “Türkiye ile aramızdaki ayrılıklar sır değil. Birfazlaca açıdan bir NATO müttefikinin davranması gerektiği üzere davranmıyor” derken Ulusal Savunma Bakanı Akar, muadiliyle görüşmesinin olumlu geçtiğini anlatıyor. Bu farklı yaklaşımın diplomasi lisanındaki manası ne?
Amerika’nın kurumsal yapısı, yapılan görüşmeleri onların nasıl değerlendirdiğini gösterdiği için epey değerli. Türkiye tarafı da ister istemez kendi açısından hangi alanlarda kuvvetliyse o kuvvetli alanları vurgular. Daha doğrusu eşit şartların olduğu bir ortamda bu biçimde vakit içinderda bir görüşme olduğunda ortak bir metin ortaya çıkarılır. Bu ortak bir bildiri formunda de olabilir, her iki tarafın bağımsız olarak açıklayacağı ortak metin biçiminde de olabilir. Tıpkı saatlerde tıpkı metni açıklarlar. Bu, iki taraf içinde mutabakatın yüzde yüz olduğu manasına gelir. Şayet taraflardan biri bir şey, öbürü öteki bir şey söylüyorsa tam bir mutabakat yok demektir. Farklı açıklamaların gerisinde yatan niye budur.
– AKP iktidarının ABD ile en sıkıntı görüşmesi denebilir mi?
Daha da berbata gitme ihtimali hâlâ var. Amerika NATO müttefikimiz. Benim NATO’da çalıştığım devirlerde “Amerika NATO demektir” diye bir söz vardı. Hâlâ da söyleniyor. ötürüsıyla Amerika NATO’ya fazlaca kıymet veren bir ülkedir. Türkiye, Ortadoğu’da fazlaca kritik bir jeo-stratejik bölgeyi işgal eden, ABD’den daha sonra en büyük orduya sahip olan bir ülke. bu biçimde bir ülkeyi bugünkü şartlarda, yani ABD Rusya’yla dalaşmışken, Çin’i tehlike olarak görürken Türkiye’yi sokak ortasında harcayacak biçimde davranması zordur. Ancak Türkiye’nin tahminen şimdiki iktidarının sona ereceği ve daha sonra düze çıkacağı, bağların olağana döneceği fikrini taşıdığı, bu biçimde bir beklenti ortasında olduğunu düşünüyorum. Biden ile Trump vaktinde olduğu üzere canı istediği vakit telefon ederek görüşebileceği periyodu geride bıraktık. Biden, fakat 90 günden daha sonra telefon açtı ve o da olumsuz bir şey söylemek içindi. Bütün bunlar şunu düşündürtüyor: Biden’ın 40 yıldan daha fazla senatörlük deneyimi var. Biden’ın kurumsal yapılara değer veren bir lider olacağını düşünüyoruz.
– Ortadoğu’da en uzun müddet diplomatlık yapan sizsiniz değil mi; kaç yıl?
Mısır, Suriye ve Suudi Arabistan’da toplam 12 yıl.
– Artık nerdeyse çabucak hepsiyle kavgalıyız; ABD’yle masaya otururken de elimizi zayıflatmış olmuyor mu bu?
Evvelden ABD, Ortadoğu’da bir şey yapacakken “Acaba Türkiye ne der” diye düşünürken artık o denli değil. Bakın son İsrail-Filistin çatışmasına… Türkiye çok yüksek niyetlerini lisana getirdi ancak kimse Türkiye’nin ne dediğine bakmadı. Görmezlikten gelindi. Ateşkesi sağlayan Mısır’ın diplomasisi oldu.
ÇOK YETERLİ YABANCI LİSAN BİLMEK DİPLOMATLIĞIN KÂFİ KOŞULU DEĞİL, ÖNŞARTIDIR
– Türkiye – Amerika bağlarına de yansıması olacak mıdır?
Türkiye değerli bir NATO ülkesidir. Onunla ilgilerin iki lider içindeki telefon görüşmesi ya da tweet’lerle değil, iki taraftaki yetkili kurumlarla kurumsal olarak ilerleyeceğini düşünüyorum. ötürüsıyla bu toplantıdan şaşaalı sonuçlar çıkarmaktan çok, karşı tarafı incitmeden, kırıp dökmeden şimdiki münasebetleri şu ya da bu türlü sürdürme hedefi ön plana gelecektir.
– “Dur bakalım, tabiatıyla çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler dediniz ya, Avrupa Parlamentosu’nun raporundaki söz aklıma geldi: “Türkiye, AKP değil” iletisi vermişlerdi…
aslına bakarsan demokrasilerin hâkim olduğu ülkelerde hiç bir ülke diğer bir ülkeyle temaslarını yürütürken bu parti ebediyen iktidarda kalacaktır var iseyımından hareket etmez. Türkiye’deyse bugünkü durum ebediyen payidar olmayacaktır hususu daha fazla ortaya çıktı. Sedat Peker’in açıklamalarıyla “lağım patlaması” diye söz edilenler ortaya saçıldıktan daha sonra bu konu tahminen daha fazla ortaya çıkacaktır.
– Siz rahip krizini, “ABD ile münasebetleri bilen birilerine gerçek düzgün danışılmadı ya da diplomatların ikazları ‘Siz monşerler ne bilirsiniz’ denilip geri plana itildi” diyerek eleştirmiştiniz. O süreçte krizin kaybedeni Türkiye’ydi. “Monşerler gitti, bu biçimde oldu” diyebilir miyiz?
Türkiye’deki dışişleri sisteminin dünyada da bir prestiji vardı. Yeteri kadar yararlanılmadı. Bir orkestra düşünün, ömründe hiç keman çalmamış bir insanı başkemancı olarak konsere çıkarıyorsunuz. Durum budur.
– Burada başkemancı kim?
Diploması topluluğunda kritik noktalara getirilen insanlardan bahsediyorum. Yalnızca yabancı lisan bildiği için nazaranvlere getirilen beşerler var. Yabancı lisan bilen herkes diplomatlık yapabilir üzere bir yaklaşım var. halbuki hayli güzel yabancı lisan bilmek diplomatlığın kâfi kuralı değil, önşartıdır. yıllar ortasında pişmiş olmanız, yeterli ustaların yanında çıraklık yapmanız, fırtınalı denizlerde geminizi yürütmüş olmanız gerekir. Bu çeşit beşerler şu ya da bu niçinle Cumhurbaşkanı’nın etrafından uzaklaştılar. Şu anda karşılaştığımız problemlerden biri bu, hepsi değil.
– Sessiz ve aktif bir diplomasi yürütülüyor, problemler gürültü patırtıyla çözülmüyordu. daha sonra dış siyaset iç siyaset gereci olarak kullanıldı.
Bu, akşamdan sabaha olmadı. AK Parti birinci seçildiğinde partinin yetkili konseylerinde -ki ben de nazaranvliydim- bahisleri tartışma şeklimizi hatırlıyorum. Yargı ne der, askeriye ne der, kamuoyu ne der, kanaat başkanları ne der diyerek kendimize soruyor ve ihtiyatlı hareket ediyorduk. 2004’te belediye seçimlerinden ve daha sonrasında ikinci seçimden de daha kuvvetli çıkınca kendisine itimat geldi ve üçüncü seçimde çığırından çıktı.
ATATÜRK, ARAPLAR ORTASINDAKİ İHTİLAFLARA TARAF OLMAYIN DEMİŞTİR
– AKP seçmeni nezdinde bunun bir karşılığı oluyor mu?
Şimdiye kadar oldu, evet. Yapılmaması gereken bir şey yapıldı, dış siyaset hususlarını iç siyaset gereci olarak kullandı. İsrail ile hiç bir problemimiz olmaması gerekirken Arap ülkelerinin dahi yapmadığı biçimde karşımıza aldık. Hamas isimli bir örgütün tek korucuyusu haline geldik. Bunu da öteki ülkelere meydan okuyarak yaptık. Türkiye’nin Arap-İsrail konusundaki istikrarlı tavrı 1947’lere kadar masraf. Eşit uzaklık bize manivela imkânı sağladı. Atatürk’ün 1934’te Dışişleri Müsteşarı Numan Menemencioğlu’na verdiği tavsiyeler var. Araplar içindeki ihtilaflara asla taraf olmayın, onlar sizden tavsiye istemedikçe akıl vermeye kalkmayın demiştir.
– Biden, Erdoğan’ın beş ay beklediği telefonu “24 Nisan”a denk getirdi. “Bugün ABD aleyhtarı iklim kaçınılmaz olarak sertleşir” görüşü hâkimdi, ancak olaya beklenmedik biçimde sessiz kalındı.
Birincisi Türkiye’nin yapabileceği bir şey yoktu, ikincisi NATO tepesinde iki lider görüşecekti ve gereksiz yere ABD’yi aksiliğe itmek istenmedi.
GÜNDEMİN EN DEĞERLİ HUSUSUNUN S-400’LER OLACAĞI KANAATİNDEYİM
– ABD’yle önemli sorunlarımız var. Halkbank davası, F-35/S-400 krizi… Biden en epeyce hangisinde bastırır?
Gündeminin en değerli unsurunun S-400’ler olacağı kanaatindeyim.
– Türkiye S-400 alımını durdurabilir ya da hava savunma sistemleri İncirlik Üssü’ne konuşlandırılabilir mi? Karşımızda da Rusya var…
Amerikalı profesör, bununla birlikte müellif Henri Barkey bir makalesinde Katar’daki askeri üste konuşlandırsa diye yazdı. Amerikan idaresinden işaret alarak mı yoksa resen mi yazdı bilmiyoruz fakat bir ihtimal olarak köşede durmalı. Orada bir öbür konu, Rusya’nın ne diyeceği muhakkak değil. “Katar’da konuşlandırmandan yana değilim, zira İran’ı tehdit eder” diyebilir. Putin’in de orada söyleyeceği kelamı vardır fakat ne söyleyeceği çabucak hemen muhakkak değil. İncirlik’te de konuşlandırılabilir. Amerika’nın yakından izlemesi imkânı olur. Şu anda Türkiye’nin üzerinde önemli bir baskı var. Tahminen bugünkü dorukta de muhakkak olmayacak. Ortada bırakılıp bir süre daha olgunlaşmaya bırakılabilir.
CUMHURBAŞKANI’NIN KELAMIYLA HAREKET ETMEZLER
– Erdoğan yakın vakitte ABD şirket yöneticileriyle bir görüşme yaptı. Amerikan şirketlerine teşvik yoluyla taviz gündeme gelmiş midir?
Amerikalı şirket yöneticileri Türkiye’nin ne dediğine değil, ne yaptığına bakacaktır. Türkiye’de yargının şimdiki durumu karşısında bir Amerikalı şirket sahibinin, Türkiye’de istediğim üzere yatırım yapabilirim, diyeceğinden emin değilim. Lakin el altından epeyce büyük ödünler vermek suretiyle tahminen cezbedilebilir. Bunun hakikat yolu evvel hukuk, daha sonra ekonomiyi düzeltmektir. Yoksa Cumhurbaşkanı’nın telekonferansla verdiği sözlerle hareket edeceklerini zannetmiyorum.
ABD, KÜRTLERE DAYANAĞINI SÜRDÜRECEKTİR
– İktidar Brüksel doruğu öncesinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nı HDP’ye karşı harekete geçirdi. Biden, demokrasiyi önceleyen bir başkan olarak mevzuyu masaya getirir mi?
Türkiye’nin başta Kuzey Suriye’deki Kürtler olmak üzere genel olarak Kürt siyaseti konusunda Amerika ile ayrıştığını biliyoruz. Bu mevzuyu Biden lisana getirmese Türkiye’nin ortaya atabilir, “Bakın biz müttefikiz. Buna karşın müttefik ülkenin ulusal çıkarlarına karşıt hareket ediyorsunuz” diyebilir.
– Amerika geri adım atar mı?
Kürt konusu global siyaset izleyen bütün büyük devletler için ceplerinde hazır tutmak istedikleri hayli kıymetli bir husustur. Zira Kürtler, dünyada “devleti olmayan en büyük halk” olarak tanınmaktadır. İran, Türkiye, Suriye, Irak; dört ülkeye yayılmışlar. Bu dört ülke de kendine göre önemli hassasiyetleri olan, Türkiye hariç petrol kaynaklarının üzerine oturan ülkeler. ötürüsıyla Kürt davasını büyük devletler, bu dört devleti diledikleri vakit rahatsız edebilecekleri bir kart olarak cebinde bulundurmak isterler. Amerikalılar Kürt problemindeki dayanağını devam ettireceklerdir. Ruslar da Kürtleri destekliyor lakin Amerikalıların Ruslardan farklı bir niçinleri daha var; İsrail’in güvenliği… ötürüsıyla Amerika’nın Kuzey Suriye’deki Kürtleri desteklemekten vazgeçmeleri kelam konusu değildir. Yüzüne karşı farklı bir şey söyleseler dahi, Türkiye’nin “Bunun ardında bir şey var” diye tereddüt etmesi gereken bir husustur. Tahminen Amerika’nın kimi şeyleri yapmaktan vazgeçmek suretiyle Türkiye’ye bir adım atması kelam konusu olabilir, çıkar budur.
– Yapar mı?
örneğin kumandan mevkilerinde büsbütün Kürtlerin bulunduğu Suriye Demokratik Güçleri üzere yapıları biraz yumuşatmak suretiyle Türkmenlerin ve Arapların da aktif olduğu bir hale getirirler mi, bu yarar olabilir.
– Demokrat Senatör Bob Menendez, geçenlerde bir oturumda “Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki Türkiye’nin bir dizi provokatif hareketi var” diye konuştu. Beyaz Saray’ın ne yapmayı planladığını sorarken gözdağı mı veriyordu?
Menendez, buna misal şeyleri geçmişte de söylemiş oldu. Samimi olarak Beyaz Saray’ın nereye kadar gidebileceğini sorgulama halinde düşünmek lazım ve gerek Senato’da gerek Temsilciler Meclisi’nde Demokratların da Cumhuriyetçilerin de ittifak ettiği Türkiye aleyhtarı tavırlar var. Amerika’da yasamanın yürütmeyi denetlemesi lafı güzaftan ibaret değildir. Amerika’da bu yeterli işletiliyor ve Türkiye’ye karşı olan biroldukça insan bunu çoğunlukla lisana getiriyor.
- toplantıdan şaşaalı sonuçlar çıkarmaktan fazla, karşı tarafı incitmeden, kırıp dökmeden ilgileri şu ya da bu türlü sürdürme hedefi ön plana gelecektir.
- İktidarın çökme arifesinde olduğunu da hesaba katarak “Dur bakalım, tabiatıyla çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye düşünebilirler.
- Türkiye’deki Dışişleri sisteminin dünyada da bir prestiji vardı. Artık ömründe hiç keman çalmamış bir insanı başkemancı olarak konsere çıkarıyorsunuz.
- AKP’ye kurucu üye olarak davet edildiğim vakit, o üç prensibin, yani “Yoksulluk, Yolsuzluk ve Yasaklar”la çabanın gerçekleşeceğini umarak kabul ettim.
- Toplumsal bilimlerde bir kelam vardır, “Her iktidar bozar, mutlak iktidar kesinlikle bozar” diye. Buna “Güç zehirlenmesi” diyoruz. Ak Parti’nin maruz kaldığı şey de bu güç zehirlenmesi.
AK Parti’ye kurucu üye olarak davet edildiğim vakit o üç prensibin, yani “Yoksulluk, Yolsuzluk ve Yasaklar”la gayretin gerçekleşeceğini umarak kabul ettim. Benim bakanlığım vaktinde da bakanlığımdan daha sonra parlamenterlik periyodunda de bir daha yolsuzluğa karşı çabada bir ara kaydedilmişti. Hatta Avrupa Birliği’ne iştirak süreci de canlı tutulduğu için o tarihte 3 Y’nin ortadan kaldırılmasında aralık alınmıştı. 2007-2008’lerden, hele 2011’den daha sonra bu süreç büsbütün bilakis döndü ve o denli zannediyorum ki İttihat ve Terakki vaktindeki yolsuzluklar ve hatta kanunsuzlukların fazlaca daha ötesine geçen, her tarafa saçılmış olan bir yolsuzluk tablosuyla karşı karşıya kaldık. Bu beni epeyce üzüyor alışılmış. Bu duruma geleceğini bilemezdik lakin o denli bir partiye o tarihte gönül vermiş olmak beni epeyce üzüyor olağan. İhraç edilmemiş olsaydım dahi 2011’den daha sonra bu biçimde bir partinin ortasında yer almayı istek etmezdim.
40 YILLIK DENEYİMİME NAZARAN, KARŞINIZDAKİNİN EKSİKLİĞİNİ ZİRVE TEPE KULLANIRSINIZ
– AKP’yi bu noktaya ne getirdi?
Toplumsal bilimlerde bir kelam vardır, “Her iktidar bozar, mutlak iktidar kesinlikle bozar” diye. Buna Türkçede daha kısa bir tabirle “güç zehirlenmesi” diyoruz. Ak Parti’nin maruz kaldığı şey de bu güç zehirlenmesi problemi.
– Erdoğan-Biden doruğu bugün. The Washington Times, The New York Times üzere aktif gazeteler “Organize kabahat başkanının savları Türk hükümetini sarsıyor” yorumuyla yayın yapıyor. Olan biten Erdoğan’ın Biden’a karşı elini zayıflatıyor mu?
Genç memurluğumuzdan bakanlığımıza kaç kere hazırlıklarını yaptık. 40 yıllık diplomasi deneyimim bana şunu söylüyor: bu biçimde bir durumda görüşeceğiniz insanın biroldukça eksiklikleri var ise pek doğal ki yapacağınız toplantı sırasında ondan zirve tepe yararlanmak istersiniz. Artık de o denli zannediyorum, ortasında bulunduğu bu durum niçiniyle Türkiye’nin bu zayıflığından ABD’nin yararlanmaması mümkün değil; pek olağan isteyecektir. Tahminen bu iktidarın çökme arifesinde olduğunu da hesaba katarak “Dur bakalım, zaten çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler. Lakin Türkiye’yi zayıf olarak yakaladıklarını göz önünde bulundurarak müzakere yürüteceklerini iddia ediyorum. Ben bu şartlar altında bir ülkeyle müzakereye başlamış olsaydım “Karşımdaki ülke bu niçinlerle zayıf ve yasal çerçevede kendi ülkem açısından neler elde edebilirim” kanısı zihnimin gerisinde hazır dururdu. Eminim ki Amerikan delegasyonunun zihninin ardında bu biçimde bir fikir vardır.
– G7 doruğunun kapanışında Biden “Yolsuzlukla uğraş konusunda anlaştık, yolsuzluk hükümetlere ziyan veriyor. Paravan şirketler ve kara para aklama meselelerine el atacağız” dedi. Türkiye bu cümleden ne anlamalı?
Hukuksal bağlayıcılıktan fazla Biden’ın memleketler arası alanda başlatmak istediği bir hareketin işareti bu. Bildirinin muhataplarından biri de elbette Türkiye ve ikili görüşme sırasında bundan rahatsızlık duyacaktır.
– ABD Dışişleri Bakanı Blinken, daha masaya bile oturulmamışken “Türkiye ile aramızdaki ayrılıklar sır değil. Birfazlaca açıdan bir NATO müttefikinin davranması gerektiği üzere davranmıyor” derken Ulusal Savunma Bakanı Akar, muadiliyle görüşmesinin olumlu geçtiğini anlatıyor. Bu farklı yaklaşımın diplomasi lisanındaki manası ne?
Amerika’nın kurumsal yapısı, yapılan görüşmeleri onların nasıl değerlendirdiğini gösterdiği için epey değerli. Türkiye tarafı da ister istemez kendi açısından hangi alanlarda kuvvetliyse o kuvvetli alanları vurgular. Daha doğrusu eşit şartların olduğu bir ortamda bu biçimde vakit içinderda bir görüşme olduğunda ortak bir metin ortaya çıkarılır. Bu ortak bir bildiri formunda de olabilir, her iki tarafın bağımsız olarak açıklayacağı ortak metin biçiminde de olabilir. Tıpkı saatlerde tıpkı metni açıklarlar. Bu, iki taraf içinde mutabakatın yüzde yüz olduğu manasına gelir. Şayet taraflardan biri bir şey, öbürü öteki bir şey söylüyorsa tam bir mutabakat yok demektir. Farklı açıklamaların gerisinde yatan niye budur.
– AKP iktidarının ABD ile en sıkıntı görüşmesi denebilir mi?
Daha da berbata gitme ihtimali hâlâ var. Amerika NATO müttefikimiz. Benim NATO’da çalıştığım devirlerde “Amerika NATO demektir” diye bir söz vardı. Hâlâ da söyleniyor. ötürüsıyla Amerika NATO’ya fazlaca kıymet veren bir ülkedir. Türkiye, Ortadoğu’da fazlaca kritik bir jeo-stratejik bölgeyi işgal eden, ABD’den daha sonra en büyük orduya sahip olan bir ülke. bu biçimde bir ülkeyi bugünkü şartlarda, yani ABD Rusya’yla dalaşmışken, Çin’i tehlike olarak görürken Türkiye’yi sokak ortasında harcayacak biçimde davranması zordur. Ancak Türkiye’nin tahminen şimdiki iktidarının sona ereceği ve daha sonra düze çıkacağı, bağların olağana döneceği fikrini taşıdığı, bu biçimde bir beklenti ortasında olduğunu düşünüyorum. Biden ile Trump vaktinde olduğu üzere canı istediği vakit telefon ederek görüşebileceği periyodu geride bıraktık. Biden, fakat 90 günden daha sonra telefon açtı ve o da olumsuz bir şey söylemek içindi. Bütün bunlar şunu düşündürtüyor: Biden’ın 40 yıldan daha fazla senatörlük deneyimi var. Biden’ın kurumsal yapılara değer veren bir lider olacağını düşünüyoruz.
– Ortadoğu’da en uzun müddet diplomatlık yapan sizsiniz değil mi; kaç yıl?
Mısır, Suriye ve Suudi Arabistan’da toplam 12 yıl.
– Artık nerdeyse çabucak hepsiyle kavgalıyız; ABD’yle masaya otururken de elimizi zayıflatmış olmuyor mu bu?
Evvelden ABD, Ortadoğu’da bir şey yapacakken “Acaba Türkiye ne der” diye düşünürken artık o denli değil. Bakın son İsrail-Filistin çatışmasına… Türkiye çok yüksek niyetlerini lisana getirdi ancak kimse Türkiye’nin ne dediğine bakmadı. Görmezlikten gelindi. Ateşkesi sağlayan Mısır’ın diplomasisi oldu.
ÇOK YETERLİ YABANCI LİSAN BİLMEK DİPLOMATLIĞIN KÂFİ KOŞULU DEĞİL, ÖNŞARTIDIR
– Türkiye – Amerika bağlarına de yansıması olacak mıdır?
Türkiye değerli bir NATO ülkesidir. Onunla ilgilerin iki lider içindeki telefon görüşmesi ya da tweet’lerle değil, iki taraftaki yetkili kurumlarla kurumsal olarak ilerleyeceğini düşünüyorum. ötürüsıyla bu toplantıdan şaşaalı sonuçlar çıkarmaktan çok, karşı tarafı incitmeden, kırıp dökmeden şimdiki münasebetleri şu ya da bu türlü sürdürme hedefi ön plana gelecektir.
– “Dur bakalım, tabiatıyla çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler dediniz ya, Avrupa Parlamentosu’nun raporundaki söz aklıma geldi: “Türkiye, AKP değil” iletisi vermişlerdi…
aslına bakarsan demokrasilerin hâkim olduğu ülkelerde hiç bir ülke diğer bir ülkeyle temaslarını yürütürken bu parti ebediyen iktidarda kalacaktır var iseyımından hareket etmez. Türkiye’deyse bugünkü durum ebediyen payidar olmayacaktır hususu daha fazla ortaya çıktı. Sedat Peker’in açıklamalarıyla “lağım patlaması” diye söz edilenler ortaya saçıldıktan daha sonra bu konu tahminen daha fazla ortaya çıkacaktır.
– Siz rahip krizini, “ABD ile münasebetleri bilen birilerine gerçek düzgün danışılmadı ya da diplomatların ikazları ‘Siz monşerler ne bilirsiniz’ denilip geri plana itildi” diyerek eleştirmiştiniz. O süreçte krizin kaybedeni Türkiye’ydi. “Monşerler gitti, bu biçimde oldu” diyebilir miyiz?
Türkiye’deki dışişleri sisteminin dünyada da bir prestiji vardı. Yeteri kadar yararlanılmadı. Bir orkestra düşünün, ömründe hiç keman çalmamış bir insanı başkemancı olarak konsere çıkarıyorsunuz. Durum budur.
– Burada başkemancı kim?
Diploması topluluğunda kritik noktalara getirilen insanlardan bahsediyorum. Yalnızca yabancı lisan bildiği için nazaranvlere getirilen beşerler var. Yabancı lisan bilen herkes diplomatlık yapabilir üzere bir yaklaşım var. halbuki hayli güzel yabancı lisan bilmek diplomatlığın kâfi kuralı değil, önşartıdır. yıllar ortasında pişmiş olmanız, yeterli ustaların yanında çıraklık yapmanız, fırtınalı denizlerde geminizi yürütmüş olmanız gerekir. Bu çeşit beşerler şu ya da bu niçinle Cumhurbaşkanı’nın etrafından uzaklaştılar. Şu anda karşılaştığımız problemlerden biri bu, hepsi değil.
– Sessiz ve aktif bir diplomasi yürütülüyor, problemler gürültü patırtıyla çözülmüyordu. daha sonra dış siyaset iç siyaset gereci olarak kullanıldı.
Bu, akşamdan sabaha olmadı. AK Parti birinci seçildiğinde partinin yetkili konseylerinde -ki ben de nazaranvliydim- bahisleri tartışma şeklimizi hatırlıyorum. Yargı ne der, askeriye ne der, kamuoyu ne der, kanaat başkanları ne der diyerek kendimize soruyor ve ihtiyatlı hareket ediyorduk. 2004’te belediye seçimlerinden ve daha sonrasında ikinci seçimden de daha kuvvetli çıkınca kendisine itimat geldi ve üçüncü seçimde çığırından çıktı.
ATATÜRK, ARAPLAR ORTASINDAKİ İHTİLAFLARA TARAF OLMAYIN DEMİŞTİR
– AKP seçmeni nezdinde bunun bir karşılığı oluyor mu?
Şimdiye kadar oldu, evet. Yapılmaması gereken bir şey yapıldı, dış siyaset hususlarını iç siyaset gereci olarak kullandı. İsrail ile hiç bir problemimiz olmaması gerekirken Arap ülkelerinin dahi yapmadığı biçimde karşımıza aldık. Hamas isimli bir örgütün tek korucuyusu haline geldik. Bunu da öteki ülkelere meydan okuyarak yaptık. Türkiye’nin Arap-İsrail konusundaki istikrarlı tavrı 1947’lere kadar masraf. Eşit uzaklık bize manivela imkânı sağladı. Atatürk’ün 1934’te Dışişleri Müsteşarı Numan Menemencioğlu’na verdiği tavsiyeler var. Araplar içindeki ihtilaflara asla taraf olmayın, onlar sizden tavsiye istemedikçe akıl vermeye kalkmayın demiştir.
– Biden, Erdoğan’ın beş ay beklediği telefonu “24 Nisan”a denk getirdi. “Bugün ABD aleyhtarı iklim kaçınılmaz olarak sertleşir” görüşü hâkimdi, ancak olaya beklenmedik biçimde sessiz kalındı.
Birincisi Türkiye’nin yapabileceği bir şey yoktu, ikincisi NATO tepesinde iki lider görüşecekti ve gereksiz yere ABD’yi aksiliğe itmek istenmedi.
GÜNDEMİN EN DEĞERLİ HUSUSUNUN S-400’LER OLACAĞI KANAATİNDEYİM
– ABD’yle önemli sorunlarımız var. Halkbank davası, F-35/S-400 krizi… Biden en epeyce hangisinde bastırır?
Gündeminin en değerli unsurunun S-400’ler olacağı kanaatindeyim.
– Türkiye S-400 alımını durdurabilir ya da hava savunma sistemleri İncirlik Üssü’ne konuşlandırılabilir mi? Karşımızda da Rusya var…
Amerikalı profesör, bununla birlikte müellif Henri Barkey bir makalesinde Katar’daki askeri üste konuşlandırsa diye yazdı. Amerikan idaresinden işaret alarak mı yoksa resen mi yazdı bilmiyoruz fakat bir ihtimal olarak köşede durmalı. Orada bir öbür konu, Rusya’nın ne diyeceği muhakkak değil. “Katar’da konuşlandırmandan yana değilim, zira İran’ı tehdit eder” diyebilir. Putin’in de orada söyleyeceği kelamı vardır fakat ne söyleyeceği çabucak hemen muhakkak değil. İncirlik’te de konuşlandırılabilir. Amerika’nın yakından izlemesi imkânı olur. Şu anda Türkiye’nin üzerinde önemli bir baskı var. Tahminen bugünkü dorukta de muhakkak olmayacak. Ortada bırakılıp bir süre daha olgunlaşmaya bırakılabilir.
CUMHURBAŞKANI’NIN KELAMIYLA HAREKET ETMEZLER
– Erdoğan yakın vakitte ABD şirket yöneticileriyle bir görüşme yaptı. Amerikan şirketlerine teşvik yoluyla taviz gündeme gelmiş midir?
Amerikalı şirket yöneticileri Türkiye’nin ne dediğine değil, ne yaptığına bakacaktır. Türkiye’de yargının şimdiki durumu karşısında bir Amerikalı şirket sahibinin, Türkiye’de istediğim üzere yatırım yapabilirim, diyeceğinden emin değilim. Lakin el altından epeyce büyük ödünler vermek suretiyle tahminen cezbedilebilir. Bunun hakikat yolu evvel hukuk, daha sonra ekonomiyi düzeltmektir. Yoksa Cumhurbaşkanı’nın telekonferansla verdiği sözlerle hareket edeceklerini zannetmiyorum.
ABD, KÜRTLERE DAYANAĞINI SÜRDÜRECEKTİR
– İktidar Brüksel doruğu öncesinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nı HDP’ye karşı harekete geçirdi. Biden, demokrasiyi önceleyen bir başkan olarak mevzuyu masaya getirir mi?
Türkiye’nin başta Kuzey Suriye’deki Kürtler olmak üzere genel olarak Kürt siyaseti konusunda Amerika ile ayrıştığını biliyoruz. Bu mevzuyu Biden lisana getirmese Türkiye’nin ortaya atabilir, “Bakın biz müttefikiz. Buna karşın müttefik ülkenin ulusal çıkarlarına karşıt hareket ediyorsunuz” diyebilir.
– Amerika geri adım atar mı?
Kürt konusu global siyaset izleyen bütün büyük devletler için ceplerinde hazır tutmak istedikleri hayli kıymetli bir husustur. Zira Kürtler, dünyada “devleti olmayan en büyük halk” olarak tanınmaktadır. İran, Türkiye, Suriye, Irak; dört ülkeye yayılmışlar. Bu dört ülke de kendine göre önemli hassasiyetleri olan, Türkiye hariç petrol kaynaklarının üzerine oturan ülkeler. ötürüsıyla Kürt davasını büyük devletler, bu dört devleti diledikleri vakit rahatsız edebilecekleri bir kart olarak cebinde bulundurmak isterler. Amerikalılar Kürt problemindeki dayanağını devam ettireceklerdir. Ruslar da Kürtleri destekliyor lakin Amerikalıların Ruslardan farklı bir niçinleri daha var; İsrail’in güvenliği… ötürüsıyla Amerika’nın Kuzey Suriye’deki Kürtleri desteklemekten vazgeçmeleri kelam konusu değildir. Yüzüne karşı farklı bir şey söyleseler dahi, Türkiye’nin “Bunun ardında bir şey var” diye tereddüt etmesi gereken bir husustur. Tahminen Amerika’nın kimi şeyleri yapmaktan vazgeçmek suretiyle Türkiye’ye bir adım atması kelam konusu olabilir, çıkar budur.
– Yapar mı?
örneğin kumandan mevkilerinde büsbütün Kürtlerin bulunduğu Suriye Demokratik Güçleri üzere yapıları biraz yumuşatmak suretiyle Türkmenlerin ve Arapların da aktif olduğu bir hale getirirler mi, bu yarar olabilir.
– Demokrat Senatör Bob Menendez, geçenlerde bir oturumda “Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki Türkiye’nin bir dizi provokatif hareketi var” diye konuştu. Beyaz Saray’ın ne yapmayı planladığını sorarken gözdağı mı veriyordu?
Menendez, buna misal şeyleri geçmişte de söylemiş oldu. Samimi olarak Beyaz Saray’ın nereye kadar gidebileceğini sorgulama halinde düşünmek lazım ve gerek Senato’da gerek Temsilciler Meclisi’nde Demokratların da Cumhuriyetçilerin de ittifak ettiği Türkiye aleyhtarı tavırlar var. Amerika’da yasamanın yürütmeyi denetlemesi lafı güzaftan ibaret değildir. Amerika’da bu yeterli işletiliyor ve Türkiye’ye karşı olan biroldukça insan bunu çoğunlukla lisana getiriyor.