semaver
Active member
Uykusuzluktan mı yoksa hayli uyumaktan mı şikayetsiniz? Uykusuz geçen geceler, uyanmanın azap haline geldiği sabahlar, uyuklamakla geçen öğlenden daha sonraları, ‘uykumu alamadım’ şikayetleri, gece uzunluğu sık sık uyanma kabusları vs…
Bu bozukluklar çeşitli hastalıklardan kaynaklanabildiği üzere çeşitli hastalıklara niçiniyet de verebiliyor. Üstelik toplumsal hayatı ve ruhsal durumumuzu pek olumsuz etkiliyor. Mevte bile götürebiliyor!
İşte size ritim, teneffüs ve hareket bozukluklarına bağlı uyku sorunlarından olağandışı uyku problemlerine kadar 40 niye ve tahlil yolları!
RİTİM BOZUKLUĞUNA BAĞLI UYKU SORUNLARI
Biyolojik saatimizin gece-gündüz ritmiyle çatışması durumunda ortaya çıkan bu sorunlar bilhassa toplumsal hayatı hayli olumsuz etkiliyor.
1) Gecikmiş uyku ritmi sendromu: Özetle uykuya dalmada kuvvetlik çekilmesidir. Hasta sabaha karşı 3-4 üzere uyur, öğleye yanlışsız kalkar. Bu sendrom yüzünden, öğlenden daha sonra vardiyalarında iş arayanlar bile oluyor.
2) Erken uyku ritmi sendromu: Bu durumda da kişi akşamüzeri 5 üzere yatıp sabaha karşı 3 civarında kalkar. Akşam yapmaları gereken işlerini sabaha karşı yapar. Akşam yapılan arkadaş ziyaretleri ise mazide kalmış bir hayalden ibaret olur.
3) Vardiyalı çalışma ve uykusuzluk: Gündüz uyanık, gece uykuda olmaya ayarlanan biyolojik saat, gece vardiyasında çalışılmaya başlanmasıyla yeni duruma ahenk sağlamaya çalışır. Alışma müddeti haftaları bulabilir. Çağdaş sanayi toplumuna ilişkin bir bozukluktur.
4) Jet-lag sendromu: Ülkeler ortası saat farkından dolayı uzun uzaklıklı havayolu seyahatlerinde gerçekleşir. Uyku bozukluğu, yorgunluk, isteksizlik, fizikî ve zihinsel performansta azalma ve mide barsak sistemi rahatsızlıkları baş gösterir. Batıya yapılan seyahatlerde sabah hayli erken kalkılır, öğlenden daha sonra ise uykululuk hali artar. Batıdan doğuya hakikat gerçekleştirilen seyahatlerde ise geceleri uykuya dalma kuvvetliğü çekilir.
5) Uygunsuz uyku alışkanlıklarına bağlı uykusuzluk: Dinlenme ve çalışma saatleri ile yerlerinin birbiriyle iç içe geçmiş olmasından kaynaklanır. Örneğin işiyle uyku saati içinde gevşemesi için kâfi vakti olmayan iş adamı ve bayanlarında, yatak odasında televizyon izleyenlerde, eşini ve çocuklarını sabah geçirdikten daha sonra birkaç saat daha uyumak için yatağa dönen mesken hanımlarında görülür.
NE YAPMALI?
Erken ve gecikmiş uyku sendromlarında uyku müddetlerinin 27 gün boyunca geciktirilerek tedavisi yapılabilir. Hastanın uyku saatleri her gün üç saat ileri alınır. bu biçimdece hasta, her gün üç saat geç yatar ve bu geciktirme süreci dilek edilen uyku saatine ulaşılıncaya dek devam eder. Örneğin gece 3’te uyuyan bir hastaya birinci gün sabah 6’da yatması ve 7-8 saat daha sonra uyanması önerilir. Hasta her gün üç saat uykusunu geciktirerek tedavinin son gününde gece 12’de yatıp sabah 8’de kalkabilir hale gelmiş olur.
Vardiyalı çalışanlar için patronun vardiyaları uygun bir tertibe sokması gerekir. İnsan, geç uyumaya erken uyumaktan daha kolay ahenk sağlar. Bu niçinle vardiyaların tarafı de saat istikametinde yani ileri gerçek ayarlanmalı. Sırasıyla sabah vardiyalarından akşamüzeri vardiyalarına, akşamüzeri vardiyalarından gece vardiyalarına geçilmelidir.
Ayrıyeten vardiyalı çalışanlara biri gece 11, oburu öğlenden daha sonra 2 olmak üzere uykunun en ağır bastığı saatlerde kısa vadeli ahenge imkanı tanınması da meseleleri azaltacaktır. Ayrıyeten bünye yeni vardiya tertibine bir haftada alıştığı için, çabucak hemen alışmadan 5 günlük vardiya dönüşümleri yapılmalı, mesela 5 gün vardiya, 2 gün istirahat verilmelidir. Jetlag sendromu için de seyahat edecek kişi, gitmeden 4-5 gün evvel gideceği ülkenin saatine kendini alıştırmaya başlamalıdır.
Batıya hakikat seyahat yapacaklar her gün bir saat erken yatıp bir saat erken kalkmalı, doğuya yanlışsız seyahat yapacak olanlar da her gün bir saat geç yatıp bir saat geç kalkmalı. Uygunsuz uyku alışkanlığı olanlar bu alışkanlıklarını düzeltmelidirler. Örneğin yatak odasında televizyon izlememeli, gece uyumadan birkaç saat evvel ofisten getirdiği iş belgeleriyle boğuşmayı bırakmalı ve sabah uyandıktan daha sonra tekrar yatağa dönmemeli.
HAREKET BOZUKLUKLARINA BAĞLI UYKU PROBLEMLERİ
Uykudayken hareket etme yüzünden derin uykuya dalamama ve gece ortasında sık sık uyanma kararı görülür. yine uykuya dalmada kuvvetlik çekerler. Bu cins durumlarda hasta uzun mühlet uyusa bile sıkıntı ve yorgun uyanır.
6) Huzursuz bacak sendromu: Bacaklarda sıkılma, karıncalanma, uyuşma ve çekilme halinde hissedilen garip bir histir. Hasta yattığında bu histen kurtulmak için daima bacaklarını hareket ettirmek zorunda kaldığından uykuya dalamaz. 10-20 saniye aralıkla yenidenlanır. Hastalık başka bacak ağrılarından, hareketle geçip istirahatle başlaması ile ayırt edilebilir.
7) Uykuda periyodik hareket bozukluğu: Bacaklarda ve kollarda uyku sırasında periyodik olarak tekrar eden tıpkı tipte hareketlerdir. Ekseriyetle ayak başparmağının gövdeye hakikat kıvrılması biçiminde olan periyodik hareket, kimi vakit ayak bileği, diz ve kalçayı da tesirler. 15-90 saniyelik aralıklarla yinelar. Şuurlu bir uyanma olmasa bile uyku sık sık bölünür ve derinleşemez.
8) Uykuda diş gıcırdatma: Besbelli diş hasarına sebep olur. Bu durum sabah arasıra çenelerindeki ağrı haricinde çoğunlukla hastalar tarafınca fark edilmez.
9) Uykuyla bağlı baş sallanması: Bu bozukluk uykuda ya da uykudan evvel ritmik baş sallanması hatta tüm vücudun sallanması halindedir.
NE YAPMALI?
Bacak ve kollardaki hareket bozukluklarının kesin bir tedavisi olmamakla birlikte ilaç ve hipnotik tedavisine yanıt verebilir. Rahatsızlığın derecesi masajla azaltılabilir. bu biçimde sorunu olanlar uyku laboratuarına bir gece incelenmelidir. Diş gıcırdatma tedavisi dental ısırma plakaları ve düzeltici ortodontik uygulamaları içerir. Baş sallanması tedavisi ise fakat hastanın faydalanmasını önlemeye yönelik önlemlerden oluşur. Yastık üzere yumuşak bir materyalden oluşan yatak başlığı kullanmak, başın duvara yaklaşamayacağı bir yatak odası nizamı oluşturmak gibi…
TENEFFÜS BOZUKLUKLARINA BAĞLI UYKU PROBLEMLERİ
Genel olarak lisan ardındaki yumuşak dokuları oluşturan kasların uyku sırasında gevşemesinden ve teneffüs yollarının daralmasından kaynaklanır.
Şişmanlarda ve küçük lisanı uzun olanlarda sıkça görülür. Birinci belirtisi horlama ve gündüz çok uykulu olma şikayetleridir. Hastalar otobüs ve toplantılar üzere olur olmadık yerlerde ve vakit içinderdauyuyakalırlar. Akşam yemeklerinden daha sonra televizyon karşısında uykuya dalarlar. Gece uzunluğu teneffüs durmalarından dolayı kısa vadeli uyanıklıklar yaşarlar fakat fark etmezler. Bu uyanıklıklardan dolayı derin uyku uyuyamaz ve yorgun uyanırlar. Teneffüs durmalarından dolayı beyne yetersiz oksijen masraf. Bu unutkanlık, sonluluk, isteksizlik ve depresyona niye olur. Sabah baş ağrısıyla uyanırlar lakin bu ağrı gün ilerledikçe yok olur. En tipik belirtilerinden biri de geceleri sık sık idrara kalkmalarıdır. Göğüs ve ensede gece terlemeleri, sabah ağız kuruluğu, cinsel işlevlerde azalma, sabaha kadar yatağın huzursuzluktan dolayı darmadağın olması da belirtilerdendir.
10) Obstruktif uyku apne sendromu: Burun ya da ağız teneffüsünün 10-40 saniye durmasıdır. Fakat diyafram hareketleri devam eder ve hasta nefes alıyormuş üzere görünür. Bu durum teşhisin konmasını zorlaştırır. Gecede 300 kere yinelayabilir. Açıklanamayan ölümlerin, çocuk ve yenidoğan ölümlerinin niçini olabilir. Teneffüs durmasıyla ilgili olarak oluşan kardiyovasküler değişiklikler, hipertansiyona sebep olabilir.
11) Merkezi uyku apne sendromu: Bu sendromda diyafram hareketleri de durur. Çoğunlukla beyindeki teneffüs merkezlerinin hasarı kararı ortaya çıkar. Bu hasar bir kaza daha sonrasında oluşabilir. Bu tip teneffüs bozukluğu sorunlarında şiddetli horlama görülür ve horlama teneffüsün durmasıyla vakit zaman kesintiye uğrar. Akabinde daha gürültülü bir solukla bir daha başlar. Horlamanın azalan ve artan tonda olması, teneffüs durması olmadan ortaya çıkan sıradan horlamadan ayırt edilebilmesini sağlar.
12) Üst teneffüs yolu direnç sendromu: Uykuda teneffüs durmaları ya da azalmaları olmayan bu durumda yalnızca teneffüs zorluğu vardır. Hasta solumaya çalışarak fazlaca yorulduğu için uyandıktan daha sonra gün uzunluğu sabah epey yorgun hisseder.
13) Overlap sendromu: Obstruktif uyku apne sendromunun kronik akciğer hastalığıyla birlikte görüldüğü sendromdur. Hastanın gündüz de varolan teneffüs sorunları geceleri teneffüs durmalarının tesiriyle daha da barizleşir.
NE YAPMALI?
En sıradan tedbir akşam yemeklerinde mideyi çok doldurmamaktır. Şayet akşam yemeğinde alkol alındıysa uyku saati geciktirilmelidir. Uyku ilacı üzere teneffüs merkezini baskılayan unsurlar alınmamalıdır. Teneffüs düzensizlikleri sırtüstü yatınca meydana geliyorsa, kişi pijamasının sırtına bir tenis topu yapıştırabilir. bu biçimdece sırtüstü geldiği vakit içinderda uyanıp tekrar yan yatacaktır.
Bir aletle hastaya burun yoluyla devamlı olumlu basınçlı hava verilmesi yüzde 100 tesirli tek prosedürdür. Küçük lisan ve yumuşak damak başta olmak üzere üst teneffüs yolundaki yumuşak dokuların cerrahi usulle fazlalıklarını almak da kullanılan tedavi formlarındandır. Diş tabipleri tarafınca ağız içi boşluğunu genişleten aletler de kullanılır. Kilolu hastalara diyet önerilir.
ÇOK AHENGE VE UYKULU OLMA SORUNLARI
14) Primer Hipersomnia: En az bir aydır çok uykulu olma durumudur lakin objektif bir delil yoktur, hasta olağandan daha sık uykuya dalmaz. Rastgele bir hastalığa ve duruma bağlı değildir. Kişi dinlendirici uyku evresi olan derin uyku kısmını uyuyamaz, onun yerine hayallerin görüldüğü ve daha yüzeysel olan REM uyku evresi artmıştır.
15) Narkolepsi: Bu hastalık kendisini birdenbire uyuyakalma halinde yani uyku ataklarıyla gösterir. Bu uyku atakları tipik olarak bir günde iki ile altı sefer oluşur ve 10 ile 20 dakika sürer. Yemek yerken, konuşurken, otomobil kullanırken ve cinsel alaka sırasında oluşabilir. Halusinasyonlar (uykunun başlangıcında ya da uyanırken), katapleksi (ani bir his değişimi daha sonrasında görülen kas gevşemesi, kas hareketi yapamama) ve uyku paralizisi (tam uykuya dalarken yahut uykudan uyanırken yerinden kıpırdayamama, istemli hareket edememe ve ses çıkaramama durumu, karabasan olarak bilinir) ile kendini gösterir. Bu bozukluk trafik ve endüstriyel kazalara niye olması sebebiyle tehlikelidir. Uyku sistemlerinin olağandan sapması olarak tanımlanan hastalık rastgele bir yaşta oluşabilir ama daha çoğunlukla adölesan ve genç erişkinlerde, çoklukla 30 yaşından evvel başlar ve yavaş ilerler.
16) Kleine-Levin sendromu: Ateşli bir hastalığın yahut gerilimli bir periyodun akabinde gelir. Hastalığın ekseriyetle 15-20 gün süren ataklarında kişi günde 18 saate kadar uyuyabilir, çok bir iştahla yemek yer ve cinsel istekleri artar. Birinci atak çoklukla 10-21 yaşlarında ortaya çıkar. Erken başlayan durumlarda 40 yaşından evvel bizatihi düzelir.
17) Adet periyotları ile bağlı sendrom: Kimi bayanlar adet devrinin başlamasından evvel aralıklı olarak çok ahenge eğilimi ortasında olabilirler. Hatta Kleine-Levin sendromuna benzeri belirtiler gösterirler.
NE YAPMALI?
Primer Hipersomnia’nın tam bir sebebi yoktur, fakat ilaç tedavisiyle düzeltilebilir. Narkolepsi’nin de kesin bir tedavisi yoktur. Şikayetlere yönelik müdahale yapılabilir. Gün ortasında belli aralıklarla kısa uykuların planlanması kimi vakit bu hastalara yardım edebilir. İlaç tedavisiyle uyku ataklarının sayısını azaltmak mümkündür. Hastaların hayatlarının tertipli olması, ruhsal yardım almaları, tertipli ilaç kullanmaları gerekir. Kleine-Levin sendromunda İlaç kullanması ile atakların hafifçeletilmesi ve yok olması sağlanabilir.
AZ AHENGE VE UYKUSUZLUK SORUNLARI
18) Nörolojik niçinli uykusuzluklar: Beyin sapının ve baş tabanının kimi çekirdeklerinin dejenerasyonuyla ilgili hastalıklarda, bunama (demans) ve parkinson sendromlarında önemli uykusuzluk meseleleri görülür. Bu hastalıklarda kullanılan ilaçlar da uyku-uyanıklık ritmini bozabilir. Bu cinsteki en değerli hastalık ‘Fatal famiyal insomni’dir. Hastalık uykuya dalma kuvvetliğüyle başlar. Hasta birkaç ay yahut sene ortasında hiç uyuyamaz hale gelir. Ateş, teneffüs bozuklukları, terleme, çarpıntı ve hipertansiyon üzere belirtiler görülür. vakit içinde hastanın yürümesi ve konuşması bozulur. Hasta birkaç yıl ortasında ölür.
19) Süreksiz Uykusuzluk: Otel odası, arkadaş meskeni üzere alışık olunmayan ortamlarda, imtihan, yarış, iş görüşmesi üzere gerginlik yaratan olaylar öncesinde yahut kaşıntı, ağrı üzere süreksiz bir hastalığın yol açtığı uykusuzluk tipidir, birkaç gece sürer.
20) Kısa müddetli uykusuzluk: Bir haftadan bir aya kadar devam eden, gerginlik yaratan bir olay yahut hastalık kararında ortaya çıkan uykusuzluk tipidir. Çoklukla niçinin ortadan kalkmasıyla düzelir. Uzun müddetli hale dönüşme riskinden dolayı tabip denetiminde uygun bir ilaç tedavisi ile düzenlenmelidir.
21) Öğrenilmiş uzun periyodik uykusuzluk: Sevindirici bir olay, hastalık, iş yahut aile ortamında ortaya çıkan bir sorun daha sonrasında görülen uykusuzluk tipidir. Lakin sorun ortadan kalktığında da kişi uyuyamadığını fark eder. O günden daha sonra da “Acaba bu gece uyuyabilecek miyim” diye düşünmeye başlar. Televizyon karşısında gözleri kapanır üzere olur lakin yatağa gidene kadar uykusu kaçar. Sonraki gün kişi uyumak için daha fazlaca eforlar lakin gayretleri uykusunu daha hayli kaçırır. Sonunda uykuya ve uyunan ortama karşı bir düşmanlık hissi hasıl olur. Bu niçinle kişi kimi vakit yatağı haricinde uyumayı denediğinde başarılı olur.
22) Uykunun algılanmamasına bağlı uykusuzluk: Kişi uykuya kuvvetlikle dalar, sık sık uyanır ve uykusunu derinleştiremez. Fakat tüm bu etkenlere karşın 3-4 saat uyuduğu biçimde uyandığında hiç uyumadığını söyler. Gece ortasında görülen uyanıklıklar uykunun algılanmasında bozulmaya niye olur. Basında çıkan ve yıllardir hiç uyumadığını argüman eden şahıslar, uykularını algılamayan hastalardandır.
23) İdiyopatik uykusuzluk: Çocukluk periyodundan itibaren kişi tüm ömrü boyunca yeteri kadar uyuyamamaktan şikayet eder. Uyuduğunu inkar etmez lakin ne kadar uyursa uyusun uykusu yetmez. Yapılan tetkiklerde rastgele bir probleme rastlanmaz. Genetik bir durumdur. Beyindeki uyku- uyanıklık merkezlerindeki bir bozukluktan kaynaklanır.
24) Psikiyatrik niçinlere bağlı uykusuzluk: Depresyon, anksiyete , panik bozukluklar ve alkolizm üzere niçinlere bağlıdır. kimi vakit uyku bozukluğu bu hastalıkların önüne geçer, kişi yalnızca uykusuzluk sebebiyle doktora başvurur. Bilhassa kış ayları öncesinde bayanlarda mevsimsel depresyon görülür. Bu durumlarda hastanın uykuya dalma mühleti uzar ve derin uykuya dalamaz, yüzeysel uyku uyur. Bu niçinle makul bir süre uyusa bile yataktan yorgun kalkar.
25) Farmakolojik niçinli uykusuzluk: Uykuyla ilgili rastgele bir ilacın alımında, yan tesir olarak ortaya çıkar. Yetersiz ve kalitesiz bir uykuya yol açtığı bilinen bu cins ilaçlar, hudut sistemi uyaranı olarak kullanılan amfetaminler içerir. Bunların dışında depresyon ve anksiyete tedavisinde kullanılan ilaçlar, hipertansiyon ve romatizma ilaçları da uykusuzluğa niye olabilir.Yapılan çalışmalarla, uyku ilaçlarının yalnızca uykuya dalma müddetini hızlandırdığı, ancak derin uykuya geçmeyi zorlaştırdığı saptanmıştır. Bu da sabahları yorgun uyanma şikayetlerine yol açıyor.
NE YAPMALI?
Uykusuzluk çekenler eşinden farklı bir yatakta yatmalı. Zira eşinin yatakta kıpırdaması bile hasta kişinin farkında olmadığı uyku bölünmelerine niye olur ve uykunun yüzeyselleşmesine yol açar, uyku kalitesini düşürür. Çeşitli gevşeme teknikleriyle yatağa gitmek de önerilir. Ayrıyeten yatak odasında televizyon izlememek ve şayet uyunamıyorsa kalkıp diğer şeylerle ilgilenmek (kitap okumak gibi) gerekiyor. Zira yatakta bir o yana bir bu yana dönme durumu, yatağa karşı negatif şartlanma ve olumsuz önyargı oluşmasına niye oluyor. Bu durum çabucak sonrasındaki gecelerde uyuyamama telaşından dolayı sahiden uyuyamamayla sonuçlanıyor.
Yatma mühletinin kısıtlanması uykusuzluk tedavisinde çok tesirli bir metot. Buna bakılırsa, mesela tüm gece boyunca sadece 4 saat uyuduğu biçimde akşam 10’da yatan ve sabah 8’de kalkan bir hastanın, gece 2’de yatıp sabah 6’da kalkması öneriliyor. bu biçimdece uyku aktifliği arttırılıyor. Hastanın yatağa karşı olumsuz önyargıları da yok oluyor. Uyku aktifliği arttıkça hasta her gün ahenge müddetini 15 dakika daha kademeli olarak uzatabiliyor. bu biçimdece nihayetinde istediği saatlerde, istediği kadar müddet uyuyabiliyor. Hastaların yaklaşık yüzde 60’ının bu prosedürle altı ay ortasında uyku sorunlarını çözdükleri belirtiliyor.
OLAĞANDIŞI UYKU BOZUKLUKLARI
Parasomniler olarak isimlendirilen bu bozukluklarda, uyku mühletince ya da uyanıklık ve uyku ortası eşikte görülen istem dışı ve olağandışı bir fenomendir. Ekseriyetle çocuklukta başlar.
26) Uyku sarhoşluğu: Uyku ile tam uyanıklık içinde, uyanıklığın olağandışı bir formudur. Ferdi ve toplumsal sıkıntılara ve kimi vakit kriminal davranışlara yol açabilir. Genetiktir.
27) Kabus bozukluğu: Öteki düşlerde olduğu üzere kabuslar şimdi her vakit REM uykusunda ve ekseriyetle gece geç saatlerde ortaya çıkar. Kimi şahıslarda ömür uzunluğu devam eden bir durumdur, kimi şahıslarda ise gerilim ve hastalık vakit içinderında görülür.
28) Uyku terörü bozukluğu: non-REM denen derin uyku sürecinde, gecenin birinci üçte birinde ortaya çıkan bir uyarılmışlık halidir. şimdi her vakit acı bir çığlık ya da bağırma ile ortaya çıkar. Bu çığlık daha sonrasında gece terörünü çoğunlukla uyurgezerlik periyodu takip eder. Gece terörü bilhassa çocuklarda yaygındır. Çocukların yaklaşık yüzde 1 ile 6’sında bu bozukluk görülür. Erkek çocuklarda daha yaygındır ve çoklukla genetiktir. Gece terörü epilepsinin başlangıcı da olabilir. Aile içi gerilimli durumlardan da kaynaklanabildiği için aile terapisi gerekebilir.
29) Uyurgezerlik: Derin uykuda başlar. Uyurgezerlik devrinde kişi bilinçsizce yataktan kalkar, yürür ve bir dizi bilinçsiz aksiyonda bulunabilir. Bağlantı kurma eforlarına karşı tepkisizdir ve büyük bir zorlukla uyandırılabilir. Uyurgezerlik 4-8 yaşlarında başlar. Çocukların yüzde 15’inde bir devir uyurgezerlik görülür. Gerilim, çok yorgunluk ya da uykusuzluk, atakları arttırır.
30) REM uykusu davranış bozukluğu: Gecenin geç saatlerinde, REM uykusu sırasında ortaya çıkan şiddet hareketleridir. Çoklukla erkeklerde görülür. Kişi düşlerindeki davranışları dışa vurur. Hasta hem kendisi birebir vakitte yatak partneri için tehlikelidir, önemli faydalanmalara niçiniyet verebilir.
NE YAPMALI?
Bu bozukluklar yalnızca tabip denetiminde ilaç tedavisi ile giderilebilir.
Uykuyla ilintili başka problemler
31) Uykuyla bağlı epileptik nöbetler: Uyku ve epilepsi içindeki bağ karmaşıktır. Özelikle apne, epileptik nöbetleri arttırabilir. kimi vakit nöbetler yalnızca uykuda da oluşabilir.
32) Uykuyla bağlı küme başağrıları: Migren başta olmak üzere damar kökenli baş ağrılarıyla uyku içinde bir ilgi olduğu bilinmektedir. Gece baş ağrısıyla uyandığında görmeyle ilgili sorunlar yaşayabilen, vakit zaman da bulantı ve kusmadan şikayet eden hastalar çoklukla uyumakta kuvvetlik çekerler.
33) Uykuyla bağlı olağandışı yutma sendromu: Uykuda yetersiz olan yutma sebebi ile tükürüğün teneffüs yollarına kaçması, öksürük ve tıkanma durumudur. Daima uyanmaya niye olur.
34) Uykuyla bağlantılı astım: Birtakım bireylerde uykuyla artan astım bariz uyku bozukluğuna niye olabilir. Sonuç, halsizlik ve yorgunluktur.
35) Uykuyla bağlantılı kardiyovasküler semptomlar: Uyurken ortaya çıkan kardiyak ritim bozuklukları, koroner arter yetmezliği ve kan basıncı değişiklikleri üzere bozukluklardan oluşan uyku bozukluğudur.
36) Uykuyla bağlı gastroözefagial reflü: Midede yanma ile hastaları uyandıran ya da göğüste yaygın bir ağrı, baskı hissi ya da ağızda ekşi bir tat ile kendini gösterir. Orta ara öksürme, boğulma ve aşikâr belgisiz teneffüs kahrı oluşabilir.
37) Uykuyla alakalı hemoliz: Uykuda artan kronik bir anemi cinsidir. Sabah idrarı kahverengiyle karışık kırmızıdır. Uyku ahenge dönemi ile bağlantılı olduğu düşünülüyor.
38) Gebelikte uyku bozukluğu: Bu bozulmalara östrojen, progesteron, kortizol ve melatonini içeren birtakım hormonal değişikliklerin katkısı kelam konusudur. Ayrıyeten annenin teneffüs fizyolojisindeki, beden alışkanlıklarındaki değişiklikler de uykunun kalitesini ve niteliğini etkileyebilir.
39) Unsur kullanmasına bağlı uyku bozukluğu: Kokain, kafein, alkol, amfetamin kullananlarda çok uykulu olma hali görülebilir. Benzodiazepinler, barbitüratlar, hipnotikler, andrenerjik ilaçlar, kilo vermek için kullanılan ilaçlar, kanser ilaçları, tiroid ilaçları ve antidepresanlar da çeşitli uyku bozukluklarına yol açabilir. Sigara ise uykunun başlamasını zorlaştırır. Sigara içenler daha az uyur.
40) Uykuda altını ıslatma: 3-4 yaşındaki çocukların yüzde 25’i, 8 yaşındaki çocukların ise yüzde 10’u uykuda altlarını ıslatırlar. 18 yaşına gelindiğinde bu oran yüzde 1’e iner. Uykuda idrar kaçırma biroldukca hastalığın seyri sırasında karşımıza çıkabilir. İdrar yolu enfeksiyonları, şeker hastalığı, küçük kapasiteli mesane ve kabızlık üzere… Ruhsal olarak gerilim altında, ailelerinden yahut etraflarından birtakım olayları saklamak gereksinimi duyan, kendi içlerinde çatışma yaşayan çocuklarda görülür.
NE YAPMALI?
Bu bozukluklar yalnızca doktora giderek ve hekim denetiminde ilaç tedavisi ile giderilebilir.
Bu bozukluklar çeşitli hastalıklardan kaynaklanabildiği üzere çeşitli hastalıklara niçiniyet de verebiliyor. Üstelik toplumsal hayatı ve ruhsal durumumuzu pek olumsuz etkiliyor. Mevte bile götürebiliyor!
İşte size ritim, teneffüs ve hareket bozukluklarına bağlı uyku sorunlarından olağandışı uyku problemlerine kadar 40 niye ve tahlil yolları!
RİTİM BOZUKLUĞUNA BAĞLI UYKU SORUNLARI
Biyolojik saatimizin gece-gündüz ritmiyle çatışması durumunda ortaya çıkan bu sorunlar bilhassa toplumsal hayatı hayli olumsuz etkiliyor.
1) Gecikmiş uyku ritmi sendromu: Özetle uykuya dalmada kuvvetlik çekilmesidir. Hasta sabaha karşı 3-4 üzere uyur, öğleye yanlışsız kalkar. Bu sendrom yüzünden, öğlenden daha sonra vardiyalarında iş arayanlar bile oluyor.
2) Erken uyku ritmi sendromu: Bu durumda da kişi akşamüzeri 5 üzere yatıp sabaha karşı 3 civarında kalkar. Akşam yapmaları gereken işlerini sabaha karşı yapar. Akşam yapılan arkadaş ziyaretleri ise mazide kalmış bir hayalden ibaret olur.
3) Vardiyalı çalışma ve uykusuzluk: Gündüz uyanık, gece uykuda olmaya ayarlanan biyolojik saat, gece vardiyasında çalışılmaya başlanmasıyla yeni duruma ahenk sağlamaya çalışır. Alışma müddeti haftaları bulabilir. Çağdaş sanayi toplumuna ilişkin bir bozukluktur.
4) Jet-lag sendromu: Ülkeler ortası saat farkından dolayı uzun uzaklıklı havayolu seyahatlerinde gerçekleşir. Uyku bozukluğu, yorgunluk, isteksizlik, fizikî ve zihinsel performansta azalma ve mide barsak sistemi rahatsızlıkları baş gösterir. Batıya yapılan seyahatlerde sabah hayli erken kalkılır, öğlenden daha sonra ise uykululuk hali artar. Batıdan doğuya hakikat gerçekleştirilen seyahatlerde ise geceleri uykuya dalma kuvvetliğü çekilir.
5) Uygunsuz uyku alışkanlıklarına bağlı uykusuzluk: Dinlenme ve çalışma saatleri ile yerlerinin birbiriyle iç içe geçmiş olmasından kaynaklanır. Örneğin işiyle uyku saati içinde gevşemesi için kâfi vakti olmayan iş adamı ve bayanlarında, yatak odasında televizyon izleyenlerde, eşini ve çocuklarını sabah geçirdikten daha sonra birkaç saat daha uyumak için yatağa dönen mesken hanımlarında görülür.
NE YAPMALI?
Erken ve gecikmiş uyku sendromlarında uyku müddetlerinin 27 gün boyunca geciktirilerek tedavisi yapılabilir. Hastanın uyku saatleri her gün üç saat ileri alınır. bu biçimdece hasta, her gün üç saat geç yatar ve bu geciktirme süreci dilek edilen uyku saatine ulaşılıncaya dek devam eder. Örneğin gece 3’te uyuyan bir hastaya birinci gün sabah 6’da yatması ve 7-8 saat daha sonra uyanması önerilir. Hasta her gün üç saat uykusunu geciktirerek tedavinin son gününde gece 12’de yatıp sabah 8’de kalkabilir hale gelmiş olur.
Vardiyalı çalışanlar için patronun vardiyaları uygun bir tertibe sokması gerekir. İnsan, geç uyumaya erken uyumaktan daha kolay ahenk sağlar. Bu niçinle vardiyaların tarafı de saat istikametinde yani ileri gerçek ayarlanmalı. Sırasıyla sabah vardiyalarından akşamüzeri vardiyalarına, akşamüzeri vardiyalarından gece vardiyalarına geçilmelidir.
Ayrıyeten vardiyalı çalışanlara biri gece 11, oburu öğlenden daha sonra 2 olmak üzere uykunun en ağır bastığı saatlerde kısa vadeli ahenge imkanı tanınması da meseleleri azaltacaktır. Ayrıyeten bünye yeni vardiya tertibine bir haftada alıştığı için, çabucak hemen alışmadan 5 günlük vardiya dönüşümleri yapılmalı, mesela 5 gün vardiya, 2 gün istirahat verilmelidir. Jetlag sendromu için de seyahat edecek kişi, gitmeden 4-5 gün evvel gideceği ülkenin saatine kendini alıştırmaya başlamalıdır.
Batıya hakikat seyahat yapacaklar her gün bir saat erken yatıp bir saat erken kalkmalı, doğuya yanlışsız seyahat yapacak olanlar da her gün bir saat geç yatıp bir saat geç kalkmalı. Uygunsuz uyku alışkanlığı olanlar bu alışkanlıklarını düzeltmelidirler. Örneğin yatak odasında televizyon izlememeli, gece uyumadan birkaç saat evvel ofisten getirdiği iş belgeleriyle boğuşmayı bırakmalı ve sabah uyandıktan daha sonra tekrar yatağa dönmemeli.
HAREKET BOZUKLUKLARINA BAĞLI UYKU PROBLEMLERİ
Uykudayken hareket etme yüzünden derin uykuya dalamama ve gece ortasında sık sık uyanma kararı görülür. yine uykuya dalmada kuvvetlik çekerler. Bu cins durumlarda hasta uzun mühlet uyusa bile sıkıntı ve yorgun uyanır.
6) Huzursuz bacak sendromu: Bacaklarda sıkılma, karıncalanma, uyuşma ve çekilme halinde hissedilen garip bir histir. Hasta yattığında bu histen kurtulmak için daima bacaklarını hareket ettirmek zorunda kaldığından uykuya dalamaz. 10-20 saniye aralıkla yenidenlanır. Hastalık başka bacak ağrılarından, hareketle geçip istirahatle başlaması ile ayırt edilebilir.
7) Uykuda periyodik hareket bozukluğu: Bacaklarda ve kollarda uyku sırasında periyodik olarak tekrar eden tıpkı tipte hareketlerdir. Ekseriyetle ayak başparmağının gövdeye hakikat kıvrılması biçiminde olan periyodik hareket, kimi vakit ayak bileği, diz ve kalçayı da tesirler. 15-90 saniyelik aralıklarla yinelar. Şuurlu bir uyanma olmasa bile uyku sık sık bölünür ve derinleşemez.
8) Uykuda diş gıcırdatma: Besbelli diş hasarına sebep olur. Bu durum sabah arasıra çenelerindeki ağrı haricinde çoğunlukla hastalar tarafınca fark edilmez.
9) Uykuyla bağlı baş sallanması: Bu bozukluk uykuda ya da uykudan evvel ritmik baş sallanması hatta tüm vücudun sallanması halindedir.
NE YAPMALI?
Bacak ve kollardaki hareket bozukluklarının kesin bir tedavisi olmamakla birlikte ilaç ve hipnotik tedavisine yanıt verebilir. Rahatsızlığın derecesi masajla azaltılabilir. bu biçimde sorunu olanlar uyku laboratuarına bir gece incelenmelidir. Diş gıcırdatma tedavisi dental ısırma plakaları ve düzeltici ortodontik uygulamaları içerir. Baş sallanması tedavisi ise fakat hastanın faydalanmasını önlemeye yönelik önlemlerden oluşur. Yastık üzere yumuşak bir materyalden oluşan yatak başlığı kullanmak, başın duvara yaklaşamayacağı bir yatak odası nizamı oluşturmak gibi…
TENEFFÜS BOZUKLUKLARINA BAĞLI UYKU PROBLEMLERİ
Genel olarak lisan ardındaki yumuşak dokuları oluşturan kasların uyku sırasında gevşemesinden ve teneffüs yollarının daralmasından kaynaklanır.
Şişmanlarda ve küçük lisanı uzun olanlarda sıkça görülür. Birinci belirtisi horlama ve gündüz çok uykulu olma şikayetleridir. Hastalar otobüs ve toplantılar üzere olur olmadık yerlerde ve vakit içinderdauyuyakalırlar. Akşam yemeklerinden daha sonra televizyon karşısında uykuya dalarlar. Gece uzunluğu teneffüs durmalarından dolayı kısa vadeli uyanıklıklar yaşarlar fakat fark etmezler. Bu uyanıklıklardan dolayı derin uyku uyuyamaz ve yorgun uyanırlar. Teneffüs durmalarından dolayı beyne yetersiz oksijen masraf. Bu unutkanlık, sonluluk, isteksizlik ve depresyona niye olur. Sabah baş ağrısıyla uyanırlar lakin bu ağrı gün ilerledikçe yok olur. En tipik belirtilerinden biri de geceleri sık sık idrara kalkmalarıdır. Göğüs ve ensede gece terlemeleri, sabah ağız kuruluğu, cinsel işlevlerde azalma, sabaha kadar yatağın huzursuzluktan dolayı darmadağın olması da belirtilerdendir.
10) Obstruktif uyku apne sendromu: Burun ya da ağız teneffüsünün 10-40 saniye durmasıdır. Fakat diyafram hareketleri devam eder ve hasta nefes alıyormuş üzere görünür. Bu durum teşhisin konmasını zorlaştırır. Gecede 300 kere yinelayabilir. Açıklanamayan ölümlerin, çocuk ve yenidoğan ölümlerinin niçini olabilir. Teneffüs durmasıyla ilgili olarak oluşan kardiyovasküler değişiklikler, hipertansiyona sebep olabilir.
11) Merkezi uyku apne sendromu: Bu sendromda diyafram hareketleri de durur. Çoğunlukla beyindeki teneffüs merkezlerinin hasarı kararı ortaya çıkar. Bu hasar bir kaza daha sonrasında oluşabilir. Bu tip teneffüs bozukluğu sorunlarında şiddetli horlama görülür ve horlama teneffüsün durmasıyla vakit zaman kesintiye uğrar. Akabinde daha gürültülü bir solukla bir daha başlar. Horlamanın azalan ve artan tonda olması, teneffüs durması olmadan ortaya çıkan sıradan horlamadan ayırt edilebilmesini sağlar.
12) Üst teneffüs yolu direnç sendromu: Uykuda teneffüs durmaları ya da azalmaları olmayan bu durumda yalnızca teneffüs zorluğu vardır. Hasta solumaya çalışarak fazlaca yorulduğu için uyandıktan daha sonra gün uzunluğu sabah epey yorgun hisseder.
13) Overlap sendromu: Obstruktif uyku apne sendromunun kronik akciğer hastalığıyla birlikte görüldüğü sendromdur. Hastanın gündüz de varolan teneffüs sorunları geceleri teneffüs durmalarının tesiriyle daha da barizleşir.
NE YAPMALI?
En sıradan tedbir akşam yemeklerinde mideyi çok doldurmamaktır. Şayet akşam yemeğinde alkol alındıysa uyku saati geciktirilmelidir. Uyku ilacı üzere teneffüs merkezini baskılayan unsurlar alınmamalıdır. Teneffüs düzensizlikleri sırtüstü yatınca meydana geliyorsa, kişi pijamasının sırtına bir tenis topu yapıştırabilir. bu biçimdece sırtüstü geldiği vakit içinderda uyanıp tekrar yan yatacaktır.
Bir aletle hastaya burun yoluyla devamlı olumlu basınçlı hava verilmesi yüzde 100 tesirli tek prosedürdür. Küçük lisan ve yumuşak damak başta olmak üzere üst teneffüs yolundaki yumuşak dokuların cerrahi usulle fazlalıklarını almak da kullanılan tedavi formlarındandır. Diş tabipleri tarafınca ağız içi boşluğunu genişleten aletler de kullanılır. Kilolu hastalara diyet önerilir.
ÇOK AHENGE VE UYKULU OLMA SORUNLARI
14) Primer Hipersomnia: En az bir aydır çok uykulu olma durumudur lakin objektif bir delil yoktur, hasta olağandan daha sık uykuya dalmaz. Rastgele bir hastalığa ve duruma bağlı değildir. Kişi dinlendirici uyku evresi olan derin uyku kısmını uyuyamaz, onun yerine hayallerin görüldüğü ve daha yüzeysel olan REM uyku evresi artmıştır.
15) Narkolepsi: Bu hastalık kendisini birdenbire uyuyakalma halinde yani uyku ataklarıyla gösterir. Bu uyku atakları tipik olarak bir günde iki ile altı sefer oluşur ve 10 ile 20 dakika sürer. Yemek yerken, konuşurken, otomobil kullanırken ve cinsel alaka sırasında oluşabilir. Halusinasyonlar (uykunun başlangıcında ya da uyanırken), katapleksi (ani bir his değişimi daha sonrasında görülen kas gevşemesi, kas hareketi yapamama) ve uyku paralizisi (tam uykuya dalarken yahut uykudan uyanırken yerinden kıpırdayamama, istemli hareket edememe ve ses çıkaramama durumu, karabasan olarak bilinir) ile kendini gösterir. Bu bozukluk trafik ve endüstriyel kazalara niye olması sebebiyle tehlikelidir. Uyku sistemlerinin olağandan sapması olarak tanımlanan hastalık rastgele bir yaşta oluşabilir ama daha çoğunlukla adölesan ve genç erişkinlerde, çoklukla 30 yaşından evvel başlar ve yavaş ilerler.
16) Kleine-Levin sendromu: Ateşli bir hastalığın yahut gerilimli bir periyodun akabinde gelir. Hastalığın ekseriyetle 15-20 gün süren ataklarında kişi günde 18 saate kadar uyuyabilir, çok bir iştahla yemek yer ve cinsel istekleri artar. Birinci atak çoklukla 10-21 yaşlarında ortaya çıkar. Erken başlayan durumlarda 40 yaşından evvel bizatihi düzelir.
17) Adet periyotları ile bağlı sendrom: Kimi bayanlar adet devrinin başlamasından evvel aralıklı olarak çok ahenge eğilimi ortasında olabilirler. Hatta Kleine-Levin sendromuna benzeri belirtiler gösterirler.
NE YAPMALI?
Primer Hipersomnia’nın tam bir sebebi yoktur, fakat ilaç tedavisiyle düzeltilebilir. Narkolepsi’nin de kesin bir tedavisi yoktur. Şikayetlere yönelik müdahale yapılabilir. Gün ortasında belli aralıklarla kısa uykuların planlanması kimi vakit bu hastalara yardım edebilir. İlaç tedavisiyle uyku ataklarının sayısını azaltmak mümkündür. Hastaların hayatlarının tertipli olması, ruhsal yardım almaları, tertipli ilaç kullanmaları gerekir. Kleine-Levin sendromunda İlaç kullanması ile atakların hafifçeletilmesi ve yok olması sağlanabilir.
AZ AHENGE VE UYKUSUZLUK SORUNLARI
18) Nörolojik niçinli uykusuzluklar: Beyin sapının ve baş tabanının kimi çekirdeklerinin dejenerasyonuyla ilgili hastalıklarda, bunama (demans) ve parkinson sendromlarında önemli uykusuzluk meseleleri görülür. Bu hastalıklarda kullanılan ilaçlar da uyku-uyanıklık ritmini bozabilir. Bu cinsteki en değerli hastalık ‘Fatal famiyal insomni’dir. Hastalık uykuya dalma kuvvetliğüyle başlar. Hasta birkaç ay yahut sene ortasında hiç uyuyamaz hale gelir. Ateş, teneffüs bozuklukları, terleme, çarpıntı ve hipertansiyon üzere belirtiler görülür. vakit içinde hastanın yürümesi ve konuşması bozulur. Hasta birkaç yıl ortasında ölür.
19) Süreksiz Uykusuzluk: Otel odası, arkadaş meskeni üzere alışık olunmayan ortamlarda, imtihan, yarış, iş görüşmesi üzere gerginlik yaratan olaylar öncesinde yahut kaşıntı, ağrı üzere süreksiz bir hastalığın yol açtığı uykusuzluk tipidir, birkaç gece sürer.
20) Kısa müddetli uykusuzluk: Bir haftadan bir aya kadar devam eden, gerginlik yaratan bir olay yahut hastalık kararında ortaya çıkan uykusuzluk tipidir. Çoklukla niçinin ortadan kalkmasıyla düzelir. Uzun müddetli hale dönüşme riskinden dolayı tabip denetiminde uygun bir ilaç tedavisi ile düzenlenmelidir.
21) Öğrenilmiş uzun periyodik uykusuzluk: Sevindirici bir olay, hastalık, iş yahut aile ortamında ortaya çıkan bir sorun daha sonrasında görülen uykusuzluk tipidir. Lakin sorun ortadan kalktığında da kişi uyuyamadığını fark eder. O günden daha sonra da “Acaba bu gece uyuyabilecek miyim” diye düşünmeye başlar. Televizyon karşısında gözleri kapanır üzere olur lakin yatağa gidene kadar uykusu kaçar. Sonraki gün kişi uyumak için daha fazlaca eforlar lakin gayretleri uykusunu daha hayli kaçırır. Sonunda uykuya ve uyunan ortama karşı bir düşmanlık hissi hasıl olur. Bu niçinle kişi kimi vakit yatağı haricinde uyumayı denediğinde başarılı olur.
22) Uykunun algılanmamasına bağlı uykusuzluk: Kişi uykuya kuvvetlikle dalar, sık sık uyanır ve uykusunu derinleştiremez. Fakat tüm bu etkenlere karşın 3-4 saat uyuduğu biçimde uyandığında hiç uyumadığını söyler. Gece ortasında görülen uyanıklıklar uykunun algılanmasında bozulmaya niye olur. Basında çıkan ve yıllardir hiç uyumadığını argüman eden şahıslar, uykularını algılamayan hastalardandır.
23) İdiyopatik uykusuzluk: Çocukluk periyodundan itibaren kişi tüm ömrü boyunca yeteri kadar uyuyamamaktan şikayet eder. Uyuduğunu inkar etmez lakin ne kadar uyursa uyusun uykusu yetmez. Yapılan tetkiklerde rastgele bir probleme rastlanmaz. Genetik bir durumdur. Beyindeki uyku- uyanıklık merkezlerindeki bir bozukluktan kaynaklanır.
24) Psikiyatrik niçinlere bağlı uykusuzluk: Depresyon, anksiyete , panik bozukluklar ve alkolizm üzere niçinlere bağlıdır. kimi vakit uyku bozukluğu bu hastalıkların önüne geçer, kişi yalnızca uykusuzluk sebebiyle doktora başvurur. Bilhassa kış ayları öncesinde bayanlarda mevsimsel depresyon görülür. Bu durumlarda hastanın uykuya dalma mühleti uzar ve derin uykuya dalamaz, yüzeysel uyku uyur. Bu niçinle makul bir süre uyusa bile yataktan yorgun kalkar.
25) Farmakolojik niçinli uykusuzluk: Uykuyla ilgili rastgele bir ilacın alımında, yan tesir olarak ortaya çıkar. Yetersiz ve kalitesiz bir uykuya yol açtığı bilinen bu cins ilaçlar, hudut sistemi uyaranı olarak kullanılan amfetaminler içerir. Bunların dışında depresyon ve anksiyete tedavisinde kullanılan ilaçlar, hipertansiyon ve romatizma ilaçları da uykusuzluğa niye olabilir.Yapılan çalışmalarla, uyku ilaçlarının yalnızca uykuya dalma müddetini hızlandırdığı, ancak derin uykuya geçmeyi zorlaştırdığı saptanmıştır. Bu da sabahları yorgun uyanma şikayetlerine yol açıyor.
NE YAPMALI?
Uykusuzluk çekenler eşinden farklı bir yatakta yatmalı. Zira eşinin yatakta kıpırdaması bile hasta kişinin farkında olmadığı uyku bölünmelerine niye olur ve uykunun yüzeyselleşmesine yol açar, uyku kalitesini düşürür. Çeşitli gevşeme teknikleriyle yatağa gitmek de önerilir. Ayrıyeten yatak odasında televizyon izlememek ve şayet uyunamıyorsa kalkıp diğer şeylerle ilgilenmek (kitap okumak gibi) gerekiyor. Zira yatakta bir o yana bir bu yana dönme durumu, yatağa karşı negatif şartlanma ve olumsuz önyargı oluşmasına niye oluyor. Bu durum çabucak sonrasındaki gecelerde uyuyamama telaşından dolayı sahiden uyuyamamayla sonuçlanıyor.
Yatma mühletinin kısıtlanması uykusuzluk tedavisinde çok tesirli bir metot. Buna bakılırsa, mesela tüm gece boyunca sadece 4 saat uyuduğu biçimde akşam 10’da yatan ve sabah 8’de kalkan bir hastanın, gece 2’de yatıp sabah 6’da kalkması öneriliyor. bu biçimdece uyku aktifliği arttırılıyor. Hastanın yatağa karşı olumsuz önyargıları da yok oluyor. Uyku aktifliği arttıkça hasta her gün ahenge müddetini 15 dakika daha kademeli olarak uzatabiliyor. bu biçimdece nihayetinde istediği saatlerde, istediği kadar müddet uyuyabiliyor. Hastaların yaklaşık yüzde 60’ının bu prosedürle altı ay ortasında uyku sorunlarını çözdükleri belirtiliyor.
OLAĞANDIŞI UYKU BOZUKLUKLARI
Parasomniler olarak isimlendirilen bu bozukluklarda, uyku mühletince ya da uyanıklık ve uyku ortası eşikte görülen istem dışı ve olağandışı bir fenomendir. Ekseriyetle çocuklukta başlar.
26) Uyku sarhoşluğu: Uyku ile tam uyanıklık içinde, uyanıklığın olağandışı bir formudur. Ferdi ve toplumsal sıkıntılara ve kimi vakit kriminal davranışlara yol açabilir. Genetiktir.
27) Kabus bozukluğu: Öteki düşlerde olduğu üzere kabuslar şimdi her vakit REM uykusunda ve ekseriyetle gece geç saatlerde ortaya çıkar. Kimi şahıslarda ömür uzunluğu devam eden bir durumdur, kimi şahıslarda ise gerilim ve hastalık vakit içinderında görülür.
28) Uyku terörü bozukluğu: non-REM denen derin uyku sürecinde, gecenin birinci üçte birinde ortaya çıkan bir uyarılmışlık halidir. şimdi her vakit acı bir çığlık ya da bağırma ile ortaya çıkar. Bu çığlık daha sonrasında gece terörünü çoğunlukla uyurgezerlik periyodu takip eder. Gece terörü bilhassa çocuklarda yaygındır. Çocukların yaklaşık yüzde 1 ile 6’sında bu bozukluk görülür. Erkek çocuklarda daha yaygındır ve çoklukla genetiktir. Gece terörü epilepsinin başlangıcı da olabilir. Aile içi gerilimli durumlardan da kaynaklanabildiği için aile terapisi gerekebilir.
29) Uyurgezerlik: Derin uykuda başlar. Uyurgezerlik devrinde kişi bilinçsizce yataktan kalkar, yürür ve bir dizi bilinçsiz aksiyonda bulunabilir. Bağlantı kurma eforlarına karşı tepkisizdir ve büyük bir zorlukla uyandırılabilir. Uyurgezerlik 4-8 yaşlarında başlar. Çocukların yüzde 15’inde bir devir uyurgezerlik görülür. Gerilim, çok yorgunluk ya da uykusuzluk, atakları arttırır.
30) REM uykusu davranış bozukluğu: Gecenin geç saatlerinde, REM uykusu sırasında ortaya çıkan şiddet hareketleridir. Çoklukla erkeklerde görülür. Kişi düşlerindeki davranışları dışa vurur. Hasta hem kendisi birebir vakitte yatak partneri için tehlikelidir, önemli faydalanmalara niçiniyet verebilir.
NE YAPMALI?
Bu bozukluklar yalnızca tabip denetiminde ilaç tedavisi ile giderilebilir.
Uykuyla ilintili başka problemler
31) Uykuyla bağlı epileptik nöbetler: Uyku ve epilepsi içindeki bağ karmaşıktır. Özelikle apne, epileptik nöbetleri arttırabilir. kimi vakit nöbetler yalnızca uykuda da oluşabilir.
32) Uykuyla bağlı küme başağrıları: Migren başta olmak üzere damar kökenli baş ağrılarıyla uyku içinde bir ilgi olduğu bilinmektedir. Gece baş ağrısıyla uyandığında görmeyle ilgili sorunlar yaşayabilen, vakit zaman da bulantı ve kusmadan şikayet eden hastalar çoklukla uyumakta kuvvetlik çekerler.
33) Uykuyla bağlı olağandışı yutma sendromu: Uykuda yetersiz olan yutma sebebi ile tükürüğün teneffüs yollarına kaçması, öksürük ve tıkanma durumudur. Daima uyanmaya niye olur.
34) Uykuyla bağlantılı astım: Birtakım bireylerde uykuyla artan astım bariz uyku bozukluğuna niye olabilir. Sonuç, halsizlik ve yorgunluktur.
35) Uykuyla bağlantılı kardiyovasküler semptomlar: Uyurken ortaya çıkan kardiyak ritim bozuklukları, koroner arter yetmezliği ve kan basıncı değişiklikleri üzere bozukluklardan oluşan uyku bozukluğudur.
36) Uykuyla bağlı gastroözefagial reflü: Midede yanma ile hastaları uyandıran ya da göğüste yaygın bir ağrı, baskı hissi ya da ağızda ekşi bir tat ile kendini gösterir. Orta ara öksürme, boğulma ve aşikâr belgisiz teneffüs kahrı oluşabilir.
37) Uykuyla alakalı hemoliz: Uykuda artan kronik bir anemi cinsidir. Sabah idrarı kahverengiyle karışık kırmızıdır. Uyku ahenge dönemi ile bağlantılı olduğu düşünülüyor.
38) Gebelikte uyku bozukluğu: Bu bozulmalara östrojen, progesteron, kortizol ve melatonini içeren birtakım hormonal değişikliklerin katkısı kelam konusudur. Ayrıyeten annenin teneffüs fizyolojisindeki, beden alışkanlıklarındaki değişiklikler de uykunun kalitesini ve niteliğini etkileyebilir.
39) Unsur kullanmasına bağlı uyku bozukluğu: Kokain, kafein, alkol, amfetamin kullananlarda çok uykulu olma hali görülebilir. Benzodiazepinler, barbitüratlar, hipnotikler, andrenerjik ilaçlar, kilo vermek için kullanılan ilaçlar, kanser ilaçları, tiroid ilaçları ve antidepresanlar da çeşitli uyku bozukluklarına yol açabilir. Sigara ise uykunun başlamasını zorlaştırır. Sigara içenler daha az uyur.
40) Uykuda altını ıslatma: 3-4 yaşındaki çocukların yüzde 25’i, 8 yaşındaki çocukların ise yüzde 10’u uykuda altlarını ıslatırlar. 18 yaşına gelindiğinde bu oran yüzde 1’e iner. Uykuda idrar kaçırma biroldukca hastalığın seyri sırasında karşımıza çıkabilir. İdrar yolu enfeksiyonları, şeker hastalığı, küçük kapasiteli mesane ve kabızlık üzere… Ruhsal olarak gerilim altında, ailelerinden yahut etraflarından birtakım olayları saklamak gereksinimi duyan, kendi içlerinde çatışma yaşayan çocuklarda görülür.
NE YAPMALI?
Bu bozukluklar yalnızca doktora giderek ve hekim denetiminde ilaç tedavisi ile giderilebilir.