Hatırlama/Hatırlatma: Meltem Arıkan’la Kesişen Yollar’a Dair
Öncelikle Meltem Arıkan’la “hukukumuz”a dair özetlemek gerekirse da olsa bir tarihçe aktarmam gerektiğini düşünüyorum. Ben otuzlu yaşların başında, mahpustan yeni çıkmış ve çıkar çıkmaz da Damar isimli bir edebiyat mecmuasında çalışmaya başlamıştım. 90’lı yılların başları. Damar’ın ofisi Ankara Kalesi’ne çıkarken çabucak yokuşun sonuna doğruydu. Bir gün yirmili yaşların ortalarında bir bayan geldi, yanında bir de kocaman köpek vardı (belleğim beni yanlış konuşturmuyorsa, motamot bu biçimdeydi). Bayan hayli hoştu, köbir fazlaca görkemliydi. Damar’ın tek odadan ibaret dördüncü kattaki ofisine nasıl sığdılar bilmiyorum fakat sığdılar! Meltem Arıkan hikaye yazıyormuş, dergiye hikaye vermeye gelmiş, bu ortada bizimle de tanışmak istemiş. Tanıştık, edebiyat üzerine bir sohbetin akabinde hikayesini bırakıp gitti. tekrar uzun mühlet haberleşemedik. Beş altı yıl daha sonra ben diğer bir yayınevinde işe başladım. Bu ortada Meltem Arıkan roman yazıyormuş. Yanlış hatırlamıyorsam birinci romanı Ve… Veya… Belki… için yeni çalıştığım yayınevine görüşmeye gelmiş. Tesadüfler… bir daha ayaküstü kısa bir sohbet… Ortadan kaç ay yahut yıl geçti bilmiyorum; bu kere Evet… Ama… Sanki… isimli romanıyla bir daha yayınevinin kapısını çalmıştı ve bir daha ayaküstü kısa bir sohbet…
Meltem Arıkan yazmayı seven, hatta yazmaya âşık bir bayan imgesi oluşturmuştu bende. ötürüsıyla bu alanda bir “hırs” da kelam konusuydu. O denli iddia ediyorum ki Ankara’daki yayınevinde aradığı çıkışı yakalayamamıştı. Yahya Kemal Beyatlı’yı haklı çıkartmak istercesine İstanbul daima kulağınıza fısıldar; Ankara ülkenin başşehri lakin yazma/yazar/yayıncılık söylemiş olduğinizde “başkent” benim! Eninde sonunda benim kapımı çalacaksınız ya da oralarda sürünüp duracaksınız!… Meltem ve daha kaçları, Ankara’da sürünmek yerine İstanbul’a açılmayı yeğlediler. şüphesiz kendileri açısından yeterli ettiler. Ne yazık ki Ankara’nın körelten bir tarafı var. Muharriri, yayıncıyı ümitsizliğe sevk eden bir tarafı var. İstanbul’da Meltem uçmaya başladı. Boğaz’ın üstünden bir martı üzere süzüldü. Dalgalarla boğuştu, yazdı, yazdı, yazdı… Yeni romanlar, metinler, makaleler hiç eksik olmadı… Artık üzerinde epeyce konuşulan, tartışılan ve zalimce eleştirilen bir yazar/romancıydı. Lakin bizim alakamız, yanılmıyorsam on yıl kadar kesintiye uğradı. Ta ki bir kültür merkezi açtığımda söyleşi/imza için davet edene kadar…
yaşamın fecî acımasız bir tarafı var, biliyoruz. Ben bir uğraşın ortasında boğuşurken Meltem İstanbul’da bir diğer uğraşın ortasında boğuşuyormuş. Sizin ülkenizin sanatını, edebiyatını, külçeşidini varsıllaştırmak için verdiğiniz uğraş yetmiyormuş üzere bir de iktidarların/iktidarcıkların bin bir tuzağıyla boğuşmak zorunda kalmanız… Fecî acımasız. Bu ülkenin, sanatçısına/yazarına/yayıncısına biçtiği kaftan da, kefen de ne yazık ki bu.
Mİ MİNÖR’E KARŞI MAJÖR SİYASET
Gezi sürecinde tanınan Meltem Arıkan’ın ismi bu sefer bir oyunla, Mi Minör’le şahlandı. O denli ki Gezi’nin tüm faturası (elektrik su doğal gaz, yakılan yıkılan ne var ise, ölen her kim var ise) Meltem Arıkan’ın yazdığı, Mehmet Ali Alabora’nın yönettiği bir oyuna (Mi Minör) kesildi. Dahası, ülkenin, iktidarın prestiji için müellif Meltem ile direktör, oyuncu arkadaşlarına “cehennem ateşi” de dahil her türlü imha senaryosu devreye sokuldu. Sonuçta Meltem 18 yıllık bir hapislikle ve kaçak göçek bir hayatla baş başa kaldı. Galler’i mesken edindi. Doğal Meltem ve Mehmet Ali Alabora kadar “şanslı” olmayanlar da bugün hapisteler: Osman Kavala mesela.
Yeri gelmişken özetlemek gerekirse Mi Minör’ün öyküsüne bakalım. Öykü “Dünyanın kendine has tek ülkesi Pinima”da geçiyormuş. Hatırlarsanız, Cüneyt Arcayürek’in de KuDeTa isimli bir yapıtı vardır. Tema istikametinden benzerlikleri-farklılıkları bir yana, “düşsel bir yer/kâbussal bir yer” sanatın öteden beri, ilkçağlarından günümüze değişmez temalarındandır. İnsanın yeryüzünü, gökyüzünü, göğün içini, yerin altını keşfetme ve dönüştürme macerasında sanat, bilimden/teknolojiden çok daha eskidir. Sanat, günümüzde iktidarını bir ölçü bilime, bilhassa de teknolojiye bırakmak zorunda kalmışsa da hâlâ ciddiye alınıyor. O denli ki bundan huzursuz olan iktidar etrafları de çıkabiliyor. “Siyaset” işin içine balıklama daldığında problem hiç de umulmadık yerlere taşınabiliyor.
“Düşünce özgürlüğü mü istiyorsunuz? Satın alın!” Mi Minör’ün değil, aslında kapitalist sistemin dayattığı bir arz-talep uygunluğunun sanata/oyuna dökülmesi bu. Tahsin Yücel de Gökdelen’de işlemişti. Hukuk mu istiyorsunuz? Bastır parayı, al… Çok daha eskilere gidersek bunun değişik, üstelik gündelik hayatta versiyonlarıyla karşılaşırız. Kürtçe mi konuşmak istiyorsun, her sözün bedeli 5 kuruş olabilir –örneğin.
EDER İLE BEDEL YAN YANA
Ne diyordu Meltem Arıkan? “Hayat; sanatı taklit etti, ben yargılandım.” Sonuçta Majör siyasetin asli işlevlerinden biri, cezalandırmaktır. Burada “adalet” yoktur. “Doğru-Yanlış” geçersizdir. Seyahat mi Mi Minör’den doğmuştur, Mi Minör mü “geçmiş” Gezi’lerden doğmuştur? Bunun tartışması yapılabilir mi? Sanat-Siyaset münasebeti her vakit tartışılır, tartışılmalıdır da lakin hiç kimse bir sanat kitabından yola çıkarak “isyan bayrağı” açmaz. O isyan bayrağının öteki öbür “toplumsal-siyasal-kültürel” itirazları vardır. Bunu algılamakta zorlanan her türlü iktidar, ister istemez “bastırma” yolunu tercih eder. Sesi havada manipüle eder. Soluğu ağza tıkar. Lakin “isyan edenler”in de tartışma konusu edilmesi gereken açmazları vardır. Örneğin, “iktidarsız bir siyaset” mümkün müdür?
Bu bağlamda enteresan bir çalışmayı anmadan geçemeyeceğim. “Düzen ve Kaos içinde / Toplumsal Aksiyon Polisliği Polis Açısından Seyahat Olayları” isimli bir kitap. A. Erkan Koca yazmış. Art kapaktan minik bir alıntıyla bağlayayım: “Eylemciler, polisi fazla politik olmakla, ‘iktidar polisi’ üzere davranmakla suçluyorlar lakin polis de aksiyoncuları tıpkı biçimde ve çok ironik bir halde fazla politik olmakla suçluyor, iktidar için ‘yanıp tutuştuklarını’ ileri sürüyordu.”
Mi Minör’de bu “çelişki”ye bir “çözüm” sunuluyor mu? Doğrusu bilmiyorum zira oyunu izleme imkanım olmadı. Vurgulamak gerekir ki hiç bir sanat yapıtı “çözüm” sunmak mecburiyetinde değildir. Ne muhalefete ne iktidara bir açıklama yapma mecburiliği vardır. Sanat’ın kendini savunmak durumunda kalması, insanlığın insan olmayı becerememe ayıbından daha sonraki en büyük ayıbıdır.
Sanat, evvela sanattır. Ondan herkes kendi hissesine düşen kıssayı alır almaz; bu da başka bir konu. “Kıssa’nın bedeli” olmamalıdır. Kıssa’ya bedel ödetmek isteyen hangi kesim olursa olsun, bir gün o Kıssa’ya sığınır. O Kıssa’ya yalvar yakar olur…
Alaattin Topçu
Öncelikle Meltem Arıkan’la “hukukumuz”a dair özetlemek gerekirse da olsa bir tarihçe aktarmam gerektiğini düşünüyorum. Ben otuzlu yaşların başında, mahpustan yeni çıkmış ve çıkar çıkmaz da Damar isimli bir edebiyat mecmuasında çalışmaya başlamıştım. 90’lı yılların başları. Damar’ın ofisi Ankara Kalesi’ne çıkarken çabucak yokuşun sonuna doğruydu. Bir gün yirmili yaşların ortalarında bir bayan geldi, yanında bir de kocaman köpek vardı (belleğim beni yanlış konuşturmuyorsa, motamot bu biçimdeydi). Bayan hayli hoştu, köbir fazlaca görkemliydi. Damar’ın tek odadan ibaret dördüncü kattaki ofisine nasıl sığdılar bilmiyorum fakat sığdılar! Meltem Arıkan hikaye yazıyormuş, dergiye hikaye vermeye gelmiş, bu ortada bizimle de tanışmak istemiş. Tanıştık, edebiyat üzerine bir sohbetin akabinde hikayesini bırakıp gitti. tekrar uzun mühlet haberleşemedik. Beş altı yıl daha sonra ben diğer bir yayınevinde işe başladım. Bu ortada Meltem Arıkan roman yazıyormuş. Yanlış hatırlamıyorsam birinci romanı Ve… Veya… Belki… için yeni çalıştığım yayınevine görüşmeye gelmiş. Tesadüfler… bir daha ayaküstü kısa bir sohbet… Ortadan kaç ay yahut yıl geçti bilmiyorum; bu kere Evet… Ama… Sanki… isimli romanıyla bir daha yayınevinin kapısını çalmıştı ve bir daha ayaküstü kısa bir sohbet…
Meltem Arıkan yazmayı seven, hatta yazmaya âşık bir bayan imgesi oluşturmuştu bende. ötürüsıyla bu alanda bir “hırs” da kelam konusuydu. O denli iddia ediyorum ki Ankara’daki yayınevinde aradığı çıkışı yakalayamamıştı. Yahya Kemal Beyatlı’yı haklı çıkartmak istercesine İstanbul daima kulağınıza fısıldar; Ankara ülkenin başşehri lakin yazma/yazar/yayıncılık söylemiş olduğinizde “başkent” benim! Eninde sonunda benim kapımı çalacaksınız ya da oralarda sürünüp duracaksınız!… Meltem ve daha kaçları, Ankara’da sürünmek yerine İstanbul’a açılmayı yeğlediler. şüphesiz kendileri açısından yeterli ettiler. Ne yazık ki Ankara’nın körelten bir tarafı var. Muharriri, yayıncıyı ümitsizliğe sevk eden bir tarafı var. İstanbul’da Meltem uçmaya başladı. Boğaz’ın üstünden bir martı üzere süzüldü. Dalgalarla boğuştu, yazdı, yazdı, yazdı… Yeni romanlar, metinler, makaleler hiç eksik olmadı… Artık üzerinde epeyce konuşulan, tartışılan ve zalimce eleştirilen bir yazar/romancıydı. Lakin bizim alakamız, yanılmıyorsam on yıl kadar kesintiye uğradı. Ta ki bir kültür merkezi açtığımda söyleşi/imza için davet edene kadar…
yaşamın fecî acımasız bir tarafı var, biliyoruz. Ben bir uğraşın ortasında boğuşurken Meltem İstanbul’da bir diğer uğraşın ortasında boğuşuyormuş. Sizin ülkenizin sanatını, edebiyatını, külçeşidini varsıllaştırmak için verdiğiniz uğraş yetmiyormuş üzere bir de iktidarların/iktidarcıkların bin bir tuzağıyla boğuşmak zorunda kalmanız… Fecî acımasız. Bu ülkenin, sanatçısına/yazarına/yayıncısına biçtiği kaftan da, kefen de ne yazık ki bu.
Mİ MİNÖR’E KARŞI MAJÖR SİYASET
Gezi sürecinde tanınan Meltem Arıkan’ın ismi bu sefer bir oyunla, Mi Minör’le şahlandı. O denli ki Gezi’nin tüm faturası (elektrik su doğal gaz, yakılan yıkılan ne var ise, ölen her kim var ise) Meltem Arıkan’ın yazdığı, Mehmet Ali Alabora’nın yönettiği bir oyuna (Mi Minör) kesildi. Dahası, ülkenin, iktidarın prestiji için müellif Meltem ile direktör, oyuncu arkadaşlarına “cehennem ateşi” de dahil her türlü imha senaryosu devreye sokuldu. Sonuçta Meltem 18 yıllık bir hapislikle ve kaçak göçek bir hayatla baş başa kaldı. Galler’i mesken edindi. Doğal Meltem ve Mehmet Ali Alabora kadar “şanslı” olmayanlar da bugün hapisteler: Osman Kavala mesela.
Yeri gelmişken özetlemek gerekirse Mi Minör’ün öyküsüne bakalım. Öykü “Dünyanın kendine has tek ülkesi Pinima”da geçiyormuş. Hatırlarsanız, Cüneyt Arcayürek’in de KuDeTa isimli bir yapıtı vardır. Tema istikametinden benzerlikleri-farklılıkları bir yana, “düşsel bir yer/kâbussal bir yer” sanatın öteden beri, ilkçağlarından günümüze değişmez temalarındandır. İnsanın yeryüzünü, gökyüzünü, göğün içini, yerin altını keşfetme ve dönüştürme macerasında sanat, bilimden/teknolojiden çok daha eskidir. Sanat, günümüzde iktidarını bir ölçü bilime, bilhassa de teknolojiye bırakmak zorunda kalmışsa da hâlâ ciddiye alınıyor. O denli ki bundan huzursuz olan iktidar etrafları de çıkabiliyor. “Siyaset” işin içine balıklama daldığında problem hiç de umulmadık yerlere taşınabiliyor.
“Düşünce özgürlüğü mü istiyorsunuz? Satın alın!” Mi Minör’ün değil, aslında kapitalist sistemin dayattığı bir arz-talep uygunluğunun sanata/oyuna dökülmesi bu. Tahsin Yücel de Gökdelen’de işlemişti. Hukuk mu istiyorsunuz? Bastır parayı, al… Çok daha eskilere gidersek bunun değişik, üstelik gündelik hayatta versiyonlarıyla karşılaşırız. Kürtçe mi konuşmak istiyorsun, her sözün bedeli 5 kuruş olabilir –örneğin.
EDER İLE BEDEL YAN YANA
Ne diyordu Meltem Arıkan? “Hayat; sanatı taklit etti, ben yargılandım.” Sonuçta Majör siyasetin asli işlevlerinden biri, cezalandırmaktır. Burada “adalet” yoktur. “Doğru-Yanlış” geçersizdir. Seyahat mi Mi Minör’den doğmuştur, Mi Minör mü “geçmiş” Gezi’lerden doğmuştur? Bunun tartışması yapılabilir mi? Sanat-Siyaset münasebeti her vakit tartışılır, tartışılmalıdır da lakin hiç kimse bir sanat kitabından yola çıkarak “isyan bayrağı” açmaz. O isyan bayrağının öteki öbür “toplumsal-siyasal-kültürel” itirazları vardır. Bunu algılamakta zorlanan her türlü iktidar, ister istemez “bastırma” yolunu tercih eder. Sesi havada manipüle eder. Soluğu ağza tıkar. Lakin “isyan edenler”in de tartışma konusu edilmesi gereken açmazları vardır. Örneğin, “iktidarsız bir siyaset” mümkün müdür?
Bu bağlamda enteresan bir çalışmayı anmadan geçemeyeceğim. “Düzen ve Kaos içinde / Toplumsal Aksiyon Polisliği Polis Açısından Seyahat Olayları” isimli bir kitap. A. Erkan Koca yazmış. Art kapaktan minik bir alıntıyla bağlayayım: “Eylemciler, polisi fazla politik olmakla, ‘iktidar polisi’ üzere davranmakla suçluyorlar lakin polis de aksiyoncuları tıpkı biçimde ve çok ironik bir halde fazla politik olmakla suçluyor, iktidar için ‘yanıp tutuştuklarını’ ileri sürüyordu.”
Mi Minör’de bu “çelişki”ye bir “çözüm” sunuluyor mu? Doğrusu bilmiyorum zira oyunu izleme imkanım olmadı. Vurgulamak gerekir ki hiç bir sanat yapıtı “çözüm” sunmak mecburiyetinde değildir. Ne muhalefete ne iktidara bir açıklama yapma mecburiliği vardır. Sanat’ın kendini savunmak durumunda kalması, insanlığın insan olmayı becerememe ayıbından daha sonraki en büyük ayıbıdır.
Sanat, evvela sanattır. Ondan herkes kendi hissesine düşen kıssayı alır almaz; bu da başka bir konu. “Kıssa’nın bedeli” olmamalıdır. Kıssa’ya bedel ödetmek isteyen hangi kesim olursa olsun, bir gün o Kıssa’ya sığınır. O Kıssa’ya yalvar yakar olur…
Alaattin Topçu