Elif KARACA
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) Başekonomisti Maximo Torero, dünyada güç fiyatlarının üst istikametli bir eğilimde olduğunu ve daha da yükselebileceğini belirterek, güç ağır bir dal olan tarımın yüksek güç maliyetlerine karşı büyük bir hassaslık gösterdiğini söylemiş oldu. DÜNYA’nın sorularını yanıtlayan Torero petrol ve gaz fiyatlarındaki artışların kaçınılmaz olarak elektrik, mazot, madeni yağ ve gübre fiyatlarının yükselmesine niye olacağını, bunun da besin meblağları üzerinde üst taraflı baskıya niye olacağını belirtti.
Türkiye’deki besin enflasyonu konusunda da görüşlerini paylaşan Torero; vergi indirimi, fiyat ayarlamaları ve ikame mamüllerinin ithalatına dair teşebbüsler üzere besinde tedarik zincirlerini bozan arz istikametli denetim ve müdahalelerin fiyat artışlarıyla uğraşta faydasız olduğunu söylemiş oldu.
Tün dünyada artan besin fiyatları hem kamuoyunda birebir vakitte hükümetler ortasında telaşa niye oluyor. Global besin meblağlarının yükselmesinin niçinleri neler?
Global besin fiyatlarındaki artışların niçinlerini sıralarken, talep tarafında yer alan etkenlere arz tarafındaki etkenleri ayırmak gerekiyor. Talep tarafınca başlayacak olursak, bir hayli ülkede pandemi mühletince zayıf toparlanma eğilimleri gördük, lakin bununla birlikte, biroldukça büyük iktisatta kuvvetli ekonomik toparlanma da kelam konusu. Bu kuvvetli büyüme, karantina periyodunda biriken tasarruflarla kontaklı olarak talepte kıymetli bir patlama yarattı. Bastırılmış talebin global pazarları vurma kapasitesi ve suratı o kadar kuvvetliydü ki milletlerarası ulaşım sistemi bununla başa çıkamadı. Bu durum nakliye maliyetlerinde yükselişe, gemi ve konteyner derdine ve temel besin mamüllerinin (tahıllar, yağlı tohumlar, vb.) en epey taşındığı ulaşım kanallarında değerli maliyet artışlarına niye oldu. Artan ulaştırma maliyetleri de global besin meblağlarına yansıdı. Konteyner kapasitesindeki mevcut kıtlığın devam edip etmeyeceğini ve ne kadar süreceğini pahalandırmak güç.
Bir öbür niye, 2018 sonlarında tesirli olmaya başlayan Afrika domuz ateşine (ASF) niye olan virüs oldu. Salgın başta yem talebinde kıymetli düşüşe niye olurak global tahıl ve soya fasulyesi fiyatlarının düşmesine niye oldu. bir süre daha sonra salgını denetim altına alan Çin’in bu sefer önemli ölçüde yem muhtaçlığı oluştu ve akabinde tahıl, yağlı tohum piyasası üstündeki yukarı istikametli fiyat baskısı arttı.
Arz tarafındaki etkenlere gelecek olursak, başta hava şartları olmak üzere global arzı sınırlayan bir dizi faktör var. Kuşkusuz, tarım her vakit iklim değişkenlerine maruz kalır, lakin olumsuz hava şartlarının, bilhassa mısır ve soya fasulyesi üzere değerli eserler için, kilit pazarlardaki yüksek gereksinimlerle çakışması nadiren olur. ABD’deki mevcut sıcak hava dalgası ve kıymetli bir mısır tedarikçisi olan Brezilya’da uzun müddettir devam eden kuraklık yüksek taleple birleştiğinde fiyatlar yüksek düzeylere ulaştı. Fakat besin sistemi kısıtlamalarla yaşamayı süratle öğrendi ve bunların arz ve fiyatlar üstündeki tesiri hudutlu kaldı. Tıpkı durum ihracat kısıtlamaları için de geçerli, tesirleri kapsam olarak sonlu kaldı. Biroldukça tarım eseri için fiyatlar hala yüksek olsa da vadeli süreç piyasaları, yakındaki mukaveleler için ekseriyetle daha düşük kotasyonlarla birinci rahatlama işaretlerini veriyor. FAO Besin fiyatları Endeksi haziran ayı verisi de aylar süren artışların akabinde % 2,5 düşüşle tıpkı duruma işaret ediyor. Pandemi sırasında biriken talebin büyük kısmının realize olmasıyla besin hususlarının büyük kısmında fiyatlarda dengelenme kelam konusu.
Tüm bunlara karşın, güç fiyatlarının besbelli bir biçimde arttığını telaşla izliyoruz. Tarım hayli güç ağır bir dal olduğundan, yüksek güç meblağları gelecekte bir daha yüksek besin meblağlarının habercisi olabilir. Global güç fiyatlarının gelişmenini dikkatle izliyoruz. Mevcut üst istikametli eğilimle daha da yükselebilirler. Güç ağır bir kesim olan tarım, yükselen güç maliyetlerine karşı epeyce hassas. Petrol ve gaz fiyatlarındaki artışlar kaçınılmaz olarak elektrik, mazot, madeni yağ ve gübre meblağlarının yükselmesine niye olacak ve bu da besin fiyatları üzerinde üst istikametli baskıya niye olacaktır.
Gelişmekte olan ülkeler besinde fiyat şoklarına karşı daha savunmasız. Türkiye uzun müddettir yüksek enflasyonla çaba ediyor. Tavsiyeleriniz var mı?
Son devirde genel enflasyondaki artışın itici güçlerinin içinde besin ve alkolsüz içecek bölümünün de olduğunu görüyorum. Türkiye’de enflasyon 2020’nin sonunda hızlandı, bu niçinle, salgınla direkt bir irtibat kurmak güç. Düşük gelirli tüketiciler muhakkak gelirlerinin fazlaca daha fazlasını besine harcıyor ve bu niçinle hem Türkiye’de tıpkı vakitte başka ülkelerde artan besin meblağlarından daha fazla etkileniyorlar. Bu gelişmelerden ortaya çıkan genel tablo nitekim tasa verici.
Türkiye’de enflasyonla nasıl çaba edileceği konusu, Türkiye’nin para ve maliye otoritelerine aittir. Besin enflasyonu konusunda sunabileceğimiz tek tavsiye, besin sistemindeki işleyişe ait olabilir. Vergi indirimi, fiyat ayarlamaları ve ikame mamüllerinin ithalatına dair teşebbüsler üzere, besinde tedarik zincirlerini bozan arz taraflı denetimler ve müdahalelerin, fiyat artışlarıyla gayret etmede faydasız olduğunu biliyoruz.
Düşük enflasyonlu gelişmiş ekonomiler bile artık enflasyonist tehditlerle karşı karşıya. Yakın ve orta vadede besin fiyatlarındaki artışın global enflasyon görünümüne tesiri ne olacak?
Yüksek besin fiyatlarının genel enflasyon üstündeki tesirlerini ölçmek sıkıntı. Ortalama olarak, besin kesimi toplam global iktisadın yaklaşık % 10’unu oluşturuyor, lakin ülkeler içinde büyük farklılıklar var. Besin fiyatlarındaki yükselişin akabinde, artık yalnızca besin eserleri için değil, kereste üzere öbür emtialar için de fiyatlarda düzeltme görüyoruz. Tedarik zinciri aksaklıkları pandemi sırasında meblağları etkiledi, lakin bu aksaklıklar çoklukla vakit ve kapsam bakımından sonluydu. Bildiğimiz kadarıyla, fiyatlar üstündeki tesirlerin kalıcı yahut geniş kapsamlı olduğuna dair hiç bir delil yok.
Eser kümeleri bazında en çok artış hangilerinde yaşanıyor?
FAO Endeksi’ne göre, en yüksek artışlar yağlar ve tahıllar üzere temel besinlerde kaydedildi. Ocak 2020’den bu yana yağ fiyatları %45, tahıl meblağları %29 arttı. Yağları ve tahılları %23’lük artışla şeker meblağları takip ederken, süt eserleri ve et fiyatları sırasıyla %15 ve %6’lık daha ölçülü artışlar kaydetti ve ne yazık ki bu artışlar, öteki gelir kümelerine nazaran temel besinlere daha fazla yer verdikleri için tüm dünyada en çok fakir kısmı vurdu.
Bölgesel kırılganlıklar için neler söylemek istersiniz? Spesifik olarak bölgelere özel tehditler var mı?
Muhakkak bölgesel tehditler kelam konusu olduğunda, bilhassa COVID’nin Sahra altı Afrika üstündeki tesirleri konusunda kaygılıyız. Bölge, pandeminin başlangıcında salgından daha az etkilenmişti, lakin aşı oranları çoklukla düşük, enfeksiyon oranları artıyor ve sıhhat sistemi artan hadise yüküyle başa çıkmak için kâfi donanıma sahip değil. bununla birlikte, toplumsal güvenlik sistemleri az gelişmiş durumda. Misal biçimde, Latin Amerika’da yoksulluğun süratle üst hakikat bir seyir izlediği ülkeler var.
Okumaya devam et...
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) Başekonomisti Maximo Torero, dünyada güç fiyatlarının üst istikametli bir eğilimde olduğunu ve daha da yükselebileceğini belirterek, güç ağır bir dal olan tarımın yüksek güç maliyetlerine karşı büyük bir hassaslık gösterdiğini söylemiş oldu. DÜNYA’nın sorularını yanıtlayan Torero petrol ve gaz fiyatlarındaki artışların kaçınılmaz olarak elektrik, mazot, madeni yağ ve gübre fiyatlarının yükselmesine niye olacağını, bunun da besin meblağları üzerinde üst taraflı baskıya niye olacağını belirtti.
Türkiye’deki besin enflasyonu konusunda da görüşlerini paylaşan Torero; vergi indirimi, fiyat ayarlamaları ve ikame mamüllerinin ithalatına dair teşebbüsler üzere besinde tedarik zincirlerini bozan arz istikametli denetim ve müdahalelerin fiyat artışlarıyla uğraşta faydasız olduğunu söylemiş oldu.
Tün dünyada artan besin fiyatları hem kamuoyunda birebir vakitte hükümetler ortasında telaşa niye oluyor. Global besin meblağlarının yükselmesinin niçinleri neler?
Global besin fiyatlarındaki artışların niçinlerini sıralarken, talep tarafında yer alan etkenlere arz tarafındaki etkenleri ayırmak gerekiyor. Talep tarafınca başlayacak olursak, bir hayli ülkede pandemi mühletince zayıf toparlanma eğilimleri gördük, lakin bununla birlikte, biroldukça büyük iktisatta kuvvetli ekonomik toparlanma da kelam konusu. Bu kuvvetli büyüme, karantina periyodunda biriken tasarruflarla kontaklı olarak talepte kıymetli bir patlama yarattı. Bastırılmış talebin global pazarları vurma kapasitesi ve suratı o kadar kuvvetliydü ki milletlerarası ulaşım sistemi bununla başa çıkamadı. Bu durum nakliye maliyetlerinde yükselişe, gemi ve konteyner derdine ve temel besin mamüllerinin (tahıllar, yağlı tohumlar, vb.) en epey taşındığı ulaşım kanallarında değerli maliyet artışlarına niye oldu. Artan ulaştırma maliyetleri de global besin meblağlarına yansıdı. Konteyner kapasitesindeki mevcut kıtlığın devam edip etmeyeceğini ve ne kadar süreceğini pahalandırmak güç.
Bir öbür niye, 2018 sonlarında tesirli olmaya başlayan Afrika domuz ateşine (ASF) niye olan virüs oldu. Salgın başta yem talebinde kıymetli düşüşe niye olurak global tahıl ve soya fasulyesi fiyatlarının düşmesine niye oldu. bir süre daha sonra salgını denetim altına alan Çin’in bu sefer önemli ölçüde yem muhtaçlığı oluştu ve akabinde tahıl, yağlı tohum piyasası üstündeki yukarı istikametli fiyat baskısı arttı.
Arz tarafındaki etkenlere gelecek olursak, başta hava şartları olmak üzere global arzı sınırlayan bir dizi faktör var. Kuşkusuz, tarım her vakit iklim değişkenlerine maruz kalır, lakin olumsuz hava şartlarının, bilhassa mısır ve soya fasulyesi üzere değerli eserler için, kilit pazarlardaki yüksek gereksinimlerle çakışması nadiren olur. ABD’deki mevcut sıcak hava dalgası ve kıymetli bir mısır tedarikçisi olan Brezilya’da uzun müddettir devam eden kuraklık yüksek taleple birleştiğinde fiyatlar yüksek düzeylere ulaştı. Fakat besin sistemi kısıtlamalarla yaşamayı süratle öğrendi ve bunların arz ve fiyatlar üstündeki tesiri hudutlu kaldı. Tıpkı durum ihracat kısıtlamaları için de geçerli, tesirleri kapsam olarak sonlu kaldı. Biroldukça tarım eseri için fiyatlar hala yüksek olsa da vadeli süreç piyasaları, yakındaki mukaveleler için ekseriyetle daha düşük kotasyonlarla birinci rahatlama işaretlerini veriyor. FAO Besin fiyatları Endeksi haziran ayı verisi de aylar süren artışların akabinde % 2,5 düşüşle tıpkı duruma işaret ediyor. Pandemi sırasında biriken talebin büyük kısmının realize olmasıyla besin hususlarının büyük kısmında fiyatlarda dengelenme kelam konusu.
Tüm bunlara karşın, güç fiyatlarının besbelli bir biçimde arttığını telaşla izliyoruz. Tarım hayli güç ağır bir dal olduğundan, yüksek güç meblağları gelecekte bir daha yüksek besin meblağlarının habercisi olabilir. Global güç fiyatlarının gelişmenini dikkatle izliyoruz. Mevcut üst istikametli eğilimle daha da yükselebilirler. Güç ağır bir kesim olan tarım, yükselen güç maliyetlerine karşı epeyce hassas. Petrol ve gaz fiyatlarındaki artışlar kaçınılmaz olarak elektrik, mazot, madeni yağ ve gübre meblağlarının yükselmesine niye olacak ve bu da besin fiyatları üzerinde üst istikametli baskıya niye olacaktır.
Gelişmekte olan ülkeler besinde fiyat şoklarına karşı daha savunmasız. Türkiye uzun müddettir yüksek enflasyonla çaba ediyor. Tavsiyeleriniz var mı?
Son devirde genel enflasyondaki artışın itici güçlerinin içinde besin ve alkolsüz içecek bölümünün de olduğunu görüyorum. Türkiye’de enflasyon 2020’nin sonunda hızlandı, bu niçinle, salgınla direkt bir irtibat kurmak güç. Düşük gelirli tüketiciler muhakkak gelirlerinin fazlaca daha fazlasını besine harcıyor ve bu niçinle hem Türkiye’de tıpkı vakitte başka ülkelerde artan besin meblağlarından daha fazla etkileniyorlar. Bu gelişmelerden ortaya çıkan genel tablo nitekim tasa verici.
Türkiye’de enflasyonla nasıl çaba edileceği konusu, Türkiye’nin para ve maliye otoritelerine aittir. Besin enflasyonu konusunda sunabileceğimiz tek tavsiye, besin sistemindeki işleyişe ait olabilir. Vergi indirimi, fiyat ayarlamaları ve ikame mamüllerinin ithalatına dair teşebbüsler üzere, besinde tedarik zincirlerini bozan arz taraflı denetimler ve müdahalelerin, fiyat artışlarıyla gayret etmede faydasız olduğunu biliyoruz.
Düşük enflasyonlu gelişmiş ekonomiler bile artık enflasyonist tehditlerle karşı karşıya. Yakın ve orta vadede besin fiyatlarındaki artışın global enflasyon görünümüne tesiri ne olacak?
Yüksek besin fiyatlarının genel enflasyon üstündeki tesirlerini ölçmek sıkıntı. Ortalama olarak, besin kesimi toplam global iktisadın yaklaşık % 10’unu oluşturuyor, lakin ülkeler içinde büyük farklılıklar var. Besin fiyatlarındaki yükselişin akabinde, artık yalnızca besin eserleri için değil, kereste üzere öbür emtialar için de fiyatlarda düzeltme görüyoruz. Tedarik zinciri aksaklıkları pandemi sırasında meblağları etkiledi, lakin bu aksaklıklar çoklukla vakit ve kapsam bakımından sonluydu. Bildiğimiz kadarıyla, fiyatlar üstündeki tesirlerin kalıcı yahut geniş kapsamlı olduğuna dair hiç bir delil yok.
Eser kümeleri bazında en çok artış hangilerinde yaşanıyor?
FAO Endeksi’ne göre, en yüksek artışlar yağlar ve tahıllar üzere temel besinlerde kaydedildi. Ocak 2020’den bu yana yağ fiyatları %45, tahıl meblağları %29 arttı. Yağları ve tahılları %23’lük artışla şeker meblağları takip ederken, süt eserleri ve et fiyatları sırasıyla %15 ve %6’lık daha ölçülü artışlar kaydetti ve ne yazık ki bu artışlar, öteki gelir kümelerine nazaran temel besinlere daha fazla yer verdikleri için tüm dünyada en çok fakir kısmı vurdu.
Bölgesel kırılganlıklar için neler söylemek istersiniz? Spesifik olarak bölgelere özel tehditler var mı?
Muhakkak bölgesel tehditler kelam konusu olduğunda, bilhassa COVID’nin Sahra altı Afrika üstündeki tesirleri konusunda kaygılıyız. Bölge, pandeminin başlangıcında salgından daha az etkilenmişti, lakin aşı oranları çoklukla düşük, enfeksiyon oranları artıyor ve sıhhat sistemi artan hadise yüküyle başa çıkmak için kâfi donanıma sahip değil. bununla birlikte, toplumsal güvenlik sistemleri az gelişmiş durumda. Misal biçimde, Latin Amerika’da yoksulluğun süratle üst hakikat bir seyir izlediği ülkeler var.
Okumaya devam et...