Şebnem TURHAN
Türkiye iktisadı yılın ikinci çeyreğinde kuvvetli hane halkı tüketimi, süratli artan hizmet ve sanayi dalı ile ihracatın takviyesiyle beklentilere paralel yüzde 7,6 büyüdü. Bu büyümeyle Türkiye açıklanan bilgiler içinde ikinci çeyrekte dünyanın en süratli büyüyen dördüncü OECD ülkeleri içinde yüzde 8,3 büyüyen Slovenya’dan daha sonra ikinci iktisadı olsa da işgücü ödemelerinin ulusal gelirden aldığı hissenin yüzde 25,4’e kadar düşmesi büyümenin kapsayıcılığını sorgulatıyor. Ekonomistler yaşanan büyümeye eşlik eden fazla yüksek enflasyon niçiniyle ücretliler için büyümenin kapsayıcı olmadığını vurgularken gelir dağılımı sorunun da arttığına işaret etti.
2019’DAN BU YANA DATALARA REVİZYON GELDİ
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine bakılırsa Türkiye iktisadının büyüklüğü yılın ikinci çeyreğinde cari fiyatlarla 3 trilyon 418 milyar 967 milyon lira olurken, GSYH cari fiyatlarla ABD doları bazında 219 milyar 335 milyon olarak gerçekleşti. Kişi başı ulusal gelir ise ikinci çeyrek itibariyle 9 bin 690 dolar hesaplandı. TÜİK ikinci çeyrek büyüme datalarını açıklarken geriye dönük olarak 2019’dan bu yana tüm çeyreklerde revizyona gitti. Analistlerin yılsonu büyüme varsayımları ise yüzde 4,4-5 içinde değişiyor.
Büyüme bilgilerinde işgücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma bedel içerisindeki hissesi geçen yılın ikinci çeyreğinde yüzde 32,6 iken bu oran 2022 yılında yüzde 25,4’e geriledi ve bu tarihi en düşük düzey oldu. Net işletme artığı/karma gelirin hissesi ise yüzde 49,2’den yüzde 54,0’a yükseldi. Geçmişe dönük olarak yılın ikinci çeyrekleri açısından mevsim tesirinden arındırılmış biçimde işgücü ödemelerinin gayrisafi katma kıymet ortasındaki hissesi incelendiğinde ise bu yıl ikinci çeyrekteki yüzde 23,9’luk hisse da hesabın başladığı 1998’den bu yana görülen en düşük oran olarak ortaya çıktı.
İŞLETMELERİN ALDIĞI HİSSE SÜRATLE YÜKSELİYOR
İşgücü ödemelerindeki hisse fiyatlı bölümün yaşanan büyümeden aldığı hissenin her geçen yıl düştüğüne işaret ederken net işletme artığı/karma gelir artmaya devam etti. bir daha yılın ikinci çeyrekleri itibariyle işletmelerin gayrisafi katma bedel ortasındaki hissesi bu yılın ikinci çeyreğinde mevsim tesirinden arındırılmış cari fiyatlarla yüzde 56,34’e yükseldi. Bu da ikinci çeyrekler itibariyle tarihin en yüksek hissesine işaret etti. İşgücü ödemeleri son senelerda nizamlı olarak gerilerken işletmelerin hissesi ise arttı.
Öte yandan çeyrekler itibariyle bakıldığında ise Merkez Bankası’nın faiz indirimlerinin başladığı ve Türkiye İktisat Modeli’ne geçildiğinin ilan edildiği geçen yılın son çeyreğinden bu yana işgücü ödemelerinin büyümeden aldığı hissede yaşanan gerilemede dikkat çekti. Geçen yılın son çeyreğinde işgücü ödemelerinin büyümeden aldığı hisse yüzde 25,8 iken işletmelerin aldığı hisse yüzde 57,8 oldu. Birinci çeyrekte taban fiyattaki yüksek artışın da tesiriyle ücretlilerin hissesi yüzde 31,8’e yükselse de kalıcılık sağlanamadı ve ikinci çeyrekte bir daha yüzde 25,4’e indi.
BÜYÜME REFAH ARTIŞI SAĞLAYAMIYOR
Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu işgücünün hissesinin yalnızca bir çeyrek değil, son devirde daima düşüş göstermesinin ve yaşanan büyümeye eşlik eden enflasyon niçiniyle alım gücünün bilhassa ücretliler için düşmesinin büyümenin kapsayıcı olmadığına ve gelir dağılımı problemini arttırdığına işaret ettiğini vurguladı. Aslanoğlu, “Tüketici inancı düşerken tüketim harcamalarının rekor artışı da öne alınan talebe ve enflasyonu daha da tetiklemesine yol açmış görünüyor. İthalattaki büyümenin güçlenmesi de kur yoluyla maliyet enflasyonunu besliyor” diye konuştu.
Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Kara da bu türlü riskleri büyüterek büyümenin sürdürülebilir olmadığı üzere refah artışı da sağlamadığına vurgu yaparak “Temelde yarının büyümesinden çalıyoruz. İlerde enflasyonu dolarizasyonu düşürüp rezervleri yine yerine koymanın önemli bir maliyeti olacaktır” dedi.
KAPSAYICI BİR BÜYÜME DEĞİL
Topkapı Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Emre Alkin, de büyümenin kapsayıcı nitelikte olduğunu söylemenin epey güç olduğuna işaret etti. Alkin, “Bu büyüme sayısına bakaram bundan daha sonraki çeyrek devirler için ümitlenmek epeyce mümkün değil. Öncü göstergelerin yavaşladığını görüyoruz. Demek ki üçüncü ve dördüncü çeyrekte büyümeyle alakalı tasalarımız doğacak. Kapsayıcı bir büyüme değil vatandaşın enflasyon telaşıyla tüketime devam ettiğini ve fiyat artışlarıyla bunun desteklendiği ortada. Hane halka daima enflasyona karşı korunmak için fiyat artışlarıyla harcanmasını beslemiş ve bu harcamanın da karşılığı hizmetler ve finans tarafında kendini gösteriyor” diye konuştu.
Ekonomistler yılın geri kalanında da hazirandaki taban fiyat artırımına karşın yüksek enflasyonla birlikte gerileyen alım gücü ve artan gelir dağılımı adaletsizliğinin sürmesini öngördü. Hükümetin ihracat ve üretimle büyümeye odaklı Türkiye İktisat Modeli ve buna yönelik olarak şekillenen Merkez Bankası para siyaseti ile enflasyonda düşüş önbakılırsameyen ekonomistler yılsonu yüzde 70’lerin üzerine çıkan enflasyon varsayımlarının işgücü ödemelerindeki hissenin azalmasına katkı vereceğine dikkat çekti.
Ücretlerin hissesi 2020 ikinci çeyreğine göre 11 puan geriledi
Coface Ekonomisti Seltem İyigün, ise ikinci çeyrek büyüme sayılarında birinci dikkat çeken ögenin tüketim harcamalarının ve ihracatın büyümeye katkısı olarak görüldüğünü belirtti. Yüksek enflasyonun harcamaları öne çekmesi ve sene başında yapılan minimum fiyat ve maaş artırımı yansımaları yardımıyla tüketim harcamalarının ulusal gelire katkısının çok yüksek gerçekleştiğini kaydeden İyigün, “Öte taraftan ulusal gelirin arttığı bir periyotta, fiyatların ulusal gelirden aldığı hissenin 2020 yılı ikinci çeyreğe kıyasla 11 puana yakın gerilemesi, işletme karı hissesinin ise yaklaşık birebir oranda artması gelir dağılımı konusunu bir defa daha öne çıkarıyor. Finans ve sigorta faaliyetlerinin gerçek olarak birinci çeyrekte yüzde 25,7 büyüdükten daha sonra ikinci çeyrekte de yüzde 26,6 büyümesi, kredi takviyeli büyümenin bu kesiti desteklediğini gösteriyor. Sanayi büyümesinin de güçlü olduğunu ve ikinci çeyrekte yüzde 7,8 büyüdüğünü görüyoruz. Ayrıyeten yüksek enflasyon niçiniyle gerçek fiyatlardaki gerileme de gelir dağılımını önemli manada bozan ögelerin içinde sayılabilir. Bu manada enflasyon beklentilerindeki bozulmanın denetim altına alınabilmesi, gelir dağılımındaki istikrar için kıymet taşıyor. Artan güç ithalatı maliyeti ile cari açığın artması ve yüksek enflasyon, mevcut durumda ticaret hadlerinin bozulmasına niye oluyor, büyüme ile yatırımların gelir dağılımına katkılarını olumsuz etkiliyor. Bugünkü bilgiden daha sonra mevcut yüzde 2,5 olan 2022 büyüme iddiamızı üst güncelleyebiliriz. Şirketlerin büyüme dinamiklerine devam edebilmeleri için nakit döngülerinde sorun olmamasının ve kredi kanalının kıymetli olduğunu değerlendiriyoruz” dedi.
İş Yatırım Araştırma Yöneticisi Serhat Gürleyen de Türkiye iktisadının 2022 yılı ikinci çeyreğinde yıllık yüzde 7,6 büyüme ile kuvvetli performansını sürdürdüğünü belirterek büyümeyi aşağı çeken stok değişimlerini de içeren istatistiki yanılgı kalemi etkisinin ulusal gelir serisinin başlangıcından bu yana görülen en yüksek negatif katkı olduğunu lisana getirdi. Yılın geri kalanında PMI, elektrik tüketimi, sektörel inanç endeksleri üzere öncü göstergelerin hem arz birebir vakitte talep kaynaklı daralmaya işaret ettiğini tabir eden Gürleyen, “Avrupa iktisadında yavaşlama ve muhtemel resesyon dış talebi, yüksek enflasyon güç ve besin üzere zarurî alanlar haricinde iç talebi baskılamaya başlıyor. Yılın ikinci yarısında birinci yarıya göre yüzde 1 civarı daralma beklentimize karşın yıllık yüzde 5,0 ile nazarance kuvvetli büyüme iddiamızı koruyoruz” dedi.
Sanayi kuvvetli, tarım kan kaybediyor
TÜİK bilgilerine bakılırsa yılın ikinci çeyreğinde tarım dalında geçen yılın birebir devrine göre daralma yüzde 2,9 oldu. Besin enflasyonunun enflasyondaki hissesinin büyüklüğü dikkate alındığında ekonomistler tarım bölümündeki daralmanın korku verici olduğu yorumunu yaptı. Tarım dalındaki bu daralma ekonomik büyümeyi 0.12 puan geriletti. Sanayi kesimi ise kuvvetli bir ikinci çeyreği geride bıraktı. Yüzde 7,8’l’k büyümenin toplam ekonomik büyümeye katkısı 1.65 puan olarak hesaplandı. Endüstride imalat endüstrinin yüzde 9,1 büyümesi de dikkat çekti. İnşaat dalı daralmasını 1 yıla taşıdı. Son dört çeyrektir inşaatta daralma kesintisiz sürüyor. İkinci çeyrekte ise yüzde 10,9 küçülen inşaat dalı ekonomik büyümeyi ise 0,68 puan aşağı çekti. Hizmetler bölümü pandeminin yaralarını sararken büyümesine ivme kattı. Hizmetler dalında yüzde 18,1’lik büyümenin iktisada katkısı 4.24 puan üzere pek yüksek gerçekleşti. Finans kesimi kredi büyümesinin ve kuvvetli karların tesiriyle büyümeye olumlu katkı veren kesimler içinde yer aldı. Finans dalında ikinci çeyrekte geçen yılın birebir çeyreğine nazaran yüzde 26,6’lık büyümenin iktisada katkısı 1.31 puan oldu. Bilgi bağlantı dalı yüzde 5,3, gayrimenkul yüzde 4,1, idari dayanak ve hizmet faaliyetleri yüzde 11, kamu idaresi yüzde 1,7 ikinci çeyrek büyümesine imza attı.
Vatandaşın tüketimi büyümenin en değerli kaynağı
Yüksek enflasyon ve alım gücü gerileyen vatandaş kredilerdeki süratli büyümenin de tesiriyle taleplerini öne çekmeye ikinci çeyrekte de devam etti. TÜİK bilgilerine bakılırsa vatandaşın tüketimi yılın ikinci çeyreğinde geçen yılın tıpkı çeyreğine nazaran yüzde 22,5 arttı ve bu ekonomik büyümeye 13.62 puanlık katkı sağladı. Devletin tüketimi yüzde 2,3 büyürken 0.31 puanlık katkı geldi. Toplam yatırımlarda inşaattaki gerilemeye karşın makine teçhizat yatırımlarındaki artışın tesiriyle yüzde 4,7’lik büyüme sağlandı. Ve bunun ekonomik büyümeye katkısı 1.22 puan olarak hesaplandı. İhracat yüzde 16,4’lük artışla 3.87 puan katkı verirken ithalattaki yüzde 5,8’lik artış ekonomik büyümeyi 1.13 puan aşağı çekti. Bu yılın ikinci çeyreğinde de stoklardan kullanım 10.29 puanlık bir düşüş getirdi ekonomik büyümeye. Merkez Bankası ve BDDK’nın bilhassa tüketici kredilerindeki artışın ivme kaybetmesi için attığı adımlar ve enflasyon tesiriyle yılın son iki çeyreğinde vatandaşın tüketiminde sürat kaybı bekleniyor.
Vatandaşın harcamaları süratli arttı
TÜİK datalarına göre ikinci çeyrekte inşaat yatırımları yüzde 10,9 küçülürken makine teçhizat yatırımları yüzde 17,8, başka etkinler yüzde 14 arttı. Vatandaşın tüketim harcamalarında da iki katını aşan artışlar görüldü. Cari fiyatlarla vatandaşın ikinci çeyrekte sağlam tüketim malı harcanması yüzde 114,3, yarı güçlü tüketim malı harcanması yüzde 135,9, dayanıksız tüketim malı harcanması yüzde 137,9 ve hizmet kesimine yönelik harcanması da yüzde 138,8 arttı. Bu pek yüksek artışlarda yüksek enflasyonun tesiri büyük oldu.
SİYASET VE İŞ DÜNYASI BÜYÜMEYİ NASIL KIYMETLENDİRDİ?
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati: Ekonomimiz yılın ikinci çeyreğinde yıllık bazda gerçek olarak birinci çeyrekteki güçlü büyüme performansımızın da üzerinde yüzde 7,6 büyümüştür. bu biçimdece Türkiye, verisi açıklanan OECD ve G20 ülkeleri içerisinde yılın ikinci çeyreğinde en yüksek büyüme kaydeden ikinci ülke olmuştur. İkinci çeyrekte yalnızca güçlü büyüme performansı göstermedik, beraberinde 5 çeyrektir devam eden istikrarlı büyümeyi bu vakitte de sürdürdük. Son iki buçuk yıldır makine ve teçhizat yatırımlarındaki kuvvetli yıllık artış bu vakitte de yüzde 17,8 ile devam etmiştir. Bu gelişmeyi üretim kapasitemizin artırılması açısından olumlu kıymetlendiriyoruz. Büyümedeki güçlü seyrin işgücü piyasasındaki yansımaları yılın birinci yarısında görüldü. bu vakitte geçtiğimiz yılsonuna kıyasla yaklaşık 900 bin kişilik ek istihdam sağlandı ve işsizlik oranı yüzde 10,3’e düştü. Büyümeyi ve istihdamı evvelandiren, üretimi ve ihracatı destekleyen Türkiye İktisat Modeli ile elde ettiğimiz bu kazanımlar yılın kalan devrinde de sürecektir. Artık ekonomimizin alamet-i farikası istikrarlı, sürdürülebilir ve istihdam odaklı büyümedir.
Ticaret Bakanı Mehmet Muş: Türkiye, 2022 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 7,6 büyüyerek başarılı performansını sürdürdü. İhracat, büyümeye 3,87 puan katkı vermiş, büyümenin yarısı mal ve hizmet ihracatından kaynaklanmıştır. Net mal ve hizmet ihracatının büyümeye katkısı ise 2,7 puan olmuştur.
CHP Sözcüsü Faik Öztrak: Büyümeden, çalışanlar nasiplenmemiş. İşçilerimizin pastadan aldığı hisse artmamış. Bilakis küçülmüş. İki yıl evvel ulusal gelirden yüzde 37 hisse alan işçi, artık yüzde 25 hisse alır hale gelmiş. Ortadaki fark sermayenin yani zenginin cebine taşınmış. Varlıklı, daha da varlıklı olmuş. Pekala, TÜİK ’in defterindeki şişme ne kıymetine sağlanmış? Tüm makyajlamalara karşın yüzde 36 olan enflasyonu yüzde 80’e çıkarma ve cari açığın süratle artması değerine. Türkiye defteri şişirmek için dışarıya daha bağımlı hale gelmiş.
MÜSİAD Genel Lideri Mahmut Asmalı: Büyümeye 13,9 puanlık katkı sağlayan iç talebin yanı sıra, net dış talebin 2,7 puan ve yatırımların ise 1,2 puanlık müspet tesirleri, Türkiye iktisadının homojen bir büyüme kaydettiğine işaret etmesi bakımından çok kıymetli bir gösterge olmuştur. Yılın üçüncü çeyreğinde göreli bir yavaşlama gözlenen ekonomik aktivite, iktisat idaresi tarafınca alınan son önlemlerle bir arada ivme kazanmaktadır.
İSO Lideri Erdal Bahçıvan: Sanayi kesimimizin büyüme ortasındaki hissesini koruduğunu, endüstrinin büyümeye bedelli katkısını sürdürmekle birlikte, bir durağanlaşmanın da hafifçeten kendini göstermekte olduğunu söylememiz gerekiyor. İçinde bulunduğumuz çeyrekteki bu öncü göstergeler, bize endüstrinin şimdiki sorun ve beklentilerinin bitirilebilmesinin, endüstrimizin büyümeye istikrarlı katkısını sürdürebilmesi açısından ne kadar kıymet arz ettiğini ortaya koymaktadır.
İTO Lideri Şekib Avdagiç: Global iktisadın yavaşladığı bir müddetçte Türkiye iktisadının yılın ikinci çeyreğinde elde ettiği yüzde 7,6’lık büyüme istihdam, üretim ve ihracatımızın geleceği ismine umut vericidir. Bizi mutlu eden asıl konu en yakın ticaret partnerimiz Avrupa’da işlerin sakinleştiği bir periyotta dahi ekonomik büyümemizin yatırım ve ihracat kalemleri tarafınca desteklenmesidir.
DEİK Lideri Nail Olpak: Türkiye iktisadının yüzde 7,6 oranında büyüme göstererek dünya ülkeleri içinde olumlu ayrışmaya devam ederek istikrarlı büyüme elde etmeyi başarmasını, iş dünyası olarak memnuniyetle karşılıyoruz. Açıklanan olumlu bilgi, son iki çeyrekte global manada ivme kaybına karşın 2022 yıllık büyüme maksadı olan yüzde 5’lik büyümenin yakalanabileceğini, hatta bu amacın üzerine çıkabileceğimizi gösteriyor.
ASO Lideri Nurettin Özdebir: Global tedarik zincirinin bozulduğu ve resesyon beklentilerin güçlendiği, krediye ulaşma maliyetinin artığı bir periyotta yüksek büyüme sayısına ulaşmamız çok değerli. Büyümenin topluma yansıması da kıymetli. Çalışanların İşgücü ödemelerinin hissesi yılın birinci çeyreğinde yüzde 31,5 iken, bu çeyrekte yüzde 25,4 düzeyine gerilemesi, gelir adaleti açısından dikkat edilmesi gereken çok kıymetli bir konu olarak görülmelidir.
Okumaya devam et...
Türkiye iktisadı yılın ikinci çeyreğinde kuvvetli hane halkı tüketimi, süratli artan hizmet ve sanayi dalı ile ihracatın takviyesiyle beklentilere paralel yüzde 7,6 büyüdü. Bu büyümeyle Türkiye açıklanan bilgiler içinde ikinci çeyrekte dünyanın en süratli büyüyen dördüncü OECD ülkeleri içinde yüzde 8,3 büyüyen Slovenya’dan daha sonra ikinci iktisadı olsa da işgücü ödemelerinin ulusal gelirden aldığı hissenin yüzde 25,4’e kadar düşmesi büyümenin kapsayıcılığını sorgulatıyor. Ekonomistler yaşanan büyümeye eşlik eden fazla yüksek enflasyon niçiniyle ücretliler için büyümenin kapsayıcı olmadığını vurgularken gelir dağılımı sorunun da arttığına işaret etti.
2019’DAN BU YANA DATALARA REVİZYON GELDİ
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine bakılırsa Türkiye iktisadının büyüklüğü yılın ikinci çeyreğinde cari fiyatlarla 3 trilyon 418 milyar 967 milyon lira olurken, GSYH cari fiyatlarla ABD doları bazında 219 milyar 335 milyon olarak gerçekleşti. Kişi başı ulusal gelir ise ikinci çeyrek itibariyle 9 bin 690 dolar hesaplandı. TÜİK ikinci çeyrek büyüme datalarını açıklarken geriye dönük olarak 2019’dan bu yana tüm çeyreklerde revizyona gitti. Analistlerin yılsonu büyüme varsayımları ise yüzde 4,4-5 içinde değişiyor.
Büyüme bilgilerinde işgücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma bedel içerisindeki hissesi geçen yılın ikinci çeyreğinde yüzde 32,6 iken bu oran 2022 yılında yüzde 25,4’e geriledi ve bu tarihi en düşük düzey oldu. Net işletme artığı/karma gelirin hissesi ise yüzde 49,2’den yüzde 54,0’a yükseldi. Geçmişe dönük olarak yılın ikinci çeyrekleri açısından mevsim tesirinden arındırılmış biçimde işgücü ödemelerinin gayrisafi katma kıymet ortasındaki hissesi incelendiğinde ise bu yıl ikinci çeyrekteki yüzde 23,9’luk hisse da hesabın başladığı 1998’den bu yana görülen en düşük oran olarak ortaya çıktı.
İŞLETMELERİN ALDIĞI HİSSE SÜRATLE YÜKSELİYOR
İşgücü ödemelerindeki hisse fiyatlı bölümün yaşanan büyümeden aldığı hissenin her geçen yıl düştüğüne işaret ederken net işletme artığı/karma gelir artmaya devam etti. bir daha yılın ikinci çeyrekleri itibariyle işletmelerin gayrisafi katma bedel ortasındaki hissesi bu yılın ikinci çeyreğinde mevsim tesirinden arındırılmış cari fiyatlarla yüzde 56,34’e yükseldi. Bu da ikinci çeyrekler itibariyle tarihin en yüksek hissesine işaret etti. İşgücü ödemeleri son senelerda nizamlı olarak gerilerken işletmelerin hissesi ise arttı.
Öte yandan çeyrekler itibariyle bakıldığında ise Merkez Bankası’nın faiz indirimlerinin başladığı ve Türkiye İktisat Modeli’ne geçildiğinin ilan edildiği geçen yılın son çeyreğinden bu yana işgücü ödemelerinin büyümeden aldığı hissede yaşanan gerilemede dikkat çekti. Geçen yılın son çeyreğinde işgücü ödemelerinin büyümeden aldığı hisse yüzde 25,8 iken işletmelerin aldığı hisse yüzde 57,8 oldu. Birinci çeyrekte taban fiyattaki yüksek artışın da tesiriyle ücretlilerin hissesi yüzde 31,8’e yükselse de kalıcılık sağlanamadı ve ikinci çeyrekte bir daha yüzde 25,4’e indi.
BÜYÜME REFAH ARTIŞI SAĞLAYAMIYOR
Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu işgücünün hissesinin yalnızca bir çeyrek değil, son devirde daima düşüş göstermesinin ve yaşanan büyümeye eşlik eden enflasyon niçiniyle alım gücünün bilhassa ücretliler için düşmesinin büyümenin kapsayıcı olmadığına ve gelir dağılımı problemini arttırdığına işaret ettiğini vurguladı. Aslanoğlu, “Tüketici inancı düşerken tüketim harcamalarının rekor artışı da öne alınan talebe ve enflasyonu daha da tetiklemesine yol açmış görünüyor. İthalattaki büyümenin güçlenmesi de kur yoluyla maliyet enflasyonunu besliyor” diye konuştu.
Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Kara da bu türlü riskleri büyüterek büyümenin sürdürülebilir olmadığı üzere refah artışı da sağlamadığına vurgu yaparak “Temelde yarının büyümesinden çalıyoruz. İlerde enflasyonu dolarizasyonu düşürüp rezervleri yine yerine koymanın önemli bir maliyeti olacaktır” dedi.
KAPSAYICI BİR BÜYÜME DEĞİL
Topkapı Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Emre Alkin, de büyümenin kapsayıcı nitelikte olduğunu söylemenin epey güç olduğuna işaret etti. Alkin, “Bu büyüme sayısına bakaram bundan daha sonraki çeyrek devirler için ümitlenmek epeyce mümkün değil. Öncü göstergelerin yavaşladığını görüyoruz. Demek ki üçüncü ve dördüncü çeyrekte büyümeyle alakalı tasalarımız doğacak. Kapsayıcı bir büyüme değil vatandaşın enflasyon telaşıyla tüketime devam ettiğini ve fiyat artışlarıyla bunun desteklendiği ortada. Hane halka daima enflasyona karşı korunmak için fiyat artışlarıyla harcanmasını beslemiş ve bu harcamanın da karşılığı hizmetler ve finans tarafında kendini gösteriyor” diye konuştu.
Ekonomistler yılın geri kalanında da hazirandaki taban fiyat artırımına karşın yüksek enflasyonla birlikte gerileyen alım gücü ve artan gelir dağılımı adaletsizliğinin sürmesini öngördü. Hükümetin ihracat ve üretimle büyümeye odaklı Türkiye İktisat Modeli ve buna yönelik olarak şekillenen Merkez Bankası para siyaseti ile enflasyonda düşüş önbakılırsameyen ekonomistler yılsonu yüzde 70’lerin üzerine çıkan enflasyon varsayımlarının işgücü ödemelerindeki hissenin azalmasına katkı vereceğine dikkat çekti.
Ücretlerin hissesi 2020 ikinci çeyreğine göre 11 puan geriledi
Coface Ekonomisti Seltem İyigün, ise ikinci çeyrek büyüme sayılarında birinci dikkat çeken ögenin tüketim harcamalarının ve ihracatın büyümeye katkısı olarak görüldüğünü belirtti. Yüksek enflasyonun harcamaları öne çekmesi ve sene başında yapılan minimum fiyat ve maaş artırımı yansımaları yardımıyla tüketim harcamalarının ulusal gelire katkısının çok yüksek gerçekleştiğini kaydeden İyigün, “Öte taraftan ulusal gelirin arttığı bir periyotta, fiyatların ulusal gelirden aldığı hissenin 2020 yılı ikinci çeyreğe kıyasla 11 puana yakın gerilemesi, işletme karı hissesinin ise yaklaşık birebir oranda artması gelir dağılımı konusunu bir defa daha öne çıkarıyor. Finans ve sigorta faaliyetlerinin gerçek olarak birinci çeyrekte yüzde 25,7 büyüdükten daha sonra ikinci çeyrekte de yüzde 26,6 büyümesi, kredi takviyeli büyümenin bu kesiti desteklediğini gösteriyor. Sanayi büyümesinin de güçlü olduğunu ve ikinci çeyrekte yüzde 7,8 büyüdüğünü görüyoruz. Ayrıyeten yüksek enflasyon niçiniyle gerçek fiyatlardaki gerileme de gelir dağılımını önemli manada bozan ögelerin içinde sayılabilir. Bu manada enflasyon beklentilerindeki bozulmanın denetim altına alınabilmesi, gelir dağılımındaki istikrar için kıymet taşıyor. Artan güç ithalatı maliyeti ile cari açığın artması ve yüksek enflasyon, mevcut durumda ticaret hadlerinin bozulmasına niye oluyor, büyüme ile yatırımların gelir dağılımına katkılarını olumsuz etkiliyor. Bugünkü bilgiden daha sonra mevcut yüzde 2,5 olan 2022 büyüme iddiamızı üst güncelleyebiliriz. Şirketlerin büyüme dinamiklerine devam edebilmeleri için nakit döngülerinde sorun olmamasının ve kredi kanalının kıymetli olduğunu değerlendiriyoruz” dedi.
İş Yatırım Araştırma Yöneticisi Serhat Gürleyen de Türkiye iktisadının 2022 yılı ikinci çeyreğinde yıllık yüzde 7,6 büyüme ile kuvvetli performansını sürdürdüğünü belirterek büyümeyi aşağı çeken stok değişimlerini de içeren istatistiki yanılgı kalemi etkisinin ulusal gelir serisinin başlangıcından bu yana görülen en yüksek negatif katkı olduğunu lisana getirdi. Yılın geri kalanında PMI, elektrik tüketimi, sektörel inanç endeksleri üzere öncü göstergelerin hem arz birebir vakitte talep kaynaklı daralmaya işaret ettiğini tabir eden Gürleyen, “Avrupa iktisadında yavaşlama ve muhtemel resesyon dış talebi, yüksek enflasyon güç ve besin üzere zarurî alanlar haricinde iç talebi baskılamaya başlıyor. Yılın ikinci yarısında birinci yarıya göre yüzde 1 civarı daralma beklentimize karşın yıllık yüzde 5,0 ile nazarance kuvvetli büyüme iddiamızı koruyoruz” dedi.
Sanayi kuvvetli, tarım kan kaybediyor
TÜİK bilgilerine bakılırsa yılın ikinci çeyreğinde tarım dalında geçen yılın birebir devrine göre daralma yüzde 2,9 oldu. Besin enflasyonunun enflasyondaki hissesinin büyüklüğü dikkate alındığında ekonomistler tarım bölümündeki daralmanın korku verici olduğu yorumunu yaptı. Tarım dalındaki bu daralma ekonomik büyümeyi 0.12 puan geriletti. Sanayi kesimi ise kuvvetli bir ikinci çeyreği geride bıraktı. Yüzde 7,8’l’k büyümenin toplam ekonomik büyümeye katkısı 1.65 puan olarak hesaplandı. Endüstride imalat endüstrinin yüzde 9,1 büyümesi de dikkat çekti. İnşaat dalı daralmasını 1 yıla taşıdı. Son dört çeyrektir inşaatta daralma kesintisiz sürüyor. İkinci çeyrekte ise yüzde 10,9 küçülen inşaat dalı ekonomik büyümeyi ise 0,68 puan aşağı çekti. Hizmetler bölümü pandeminin yaralarını sararken büyümesine ivme kattı. Hizmetler dalında yüzde 18,1’lik büyümenin iktisada katkısı 4.24 puan üzere pek yüksek gerçekleşti. Finans kesimi kredi büyümesinin ve kuvvetli karların tesiriyle büyümeye olumlu katkı veren kesimler içinde yer aldı. Finans dalında ikinci çeyrekte geçen yılın birebir çeyreğine nazaran yüzde 26,6’lık büyümenin iktisada katkısı 1.31 puan oldu. Bilgi bağlantı dalı yüzde 5,3, gayrimenkul yüzde 4,1, idari dayanak ve hizmet faaliyetleri yüzde 11, kamu idaresi yüzde 1,7 ikinci çeyrek büyümesine imza attı.
Vatandaşın tüketimi büyümenin en değerli kaynağı
Yüksek enflasyon ve alım gücü gerileyen vatandaş kredilerdeki süratli büyümenin de tesiriyle taleplerini öne çekmeye ikinci çeyrekte de devam etti. TÜİK bilgilerine bakılırsa vatandaşın tüketimi yılın ikinci çeyreğinde geçen yılın tıpkı çeyreğine nazaran yüzde 22,5 arttı ve bu ekonomik büyümeye 13.62 puanlık katkı sağladı. Devletin tüketimi yüzde 2,3 büyürken 0.31 puanlık katkı geldi. Toplam yatırımlarda inşaattaki gerilemeye karşın makine teçhizat yatırımlarındaki artışın tesiriyle yüzde 4,7’lik büyüme sağlandı. Ve bunun ekonomik büyümeye katkısı 1.22 puan olarak hesaplandı. İhracat yüzde 16,4’lük artışla 3.87 puan katkı verirken ithalattaki yüzde 5,8’lik artış ekonomik büyümeyi 1.13 puan aşağı çekti. Bu yılın ikinci çeyreğinde de stoklardan kullanım 10.29 puanlık bir düşüş getirdi ekonomik büyümeye. Merkez Bankası ve BDDK’nın bilhassa tüketici kredilerindeki artışın ivme kaybetmesi için attığı adımlar ve enflasyon tesiriyle yılın son iki çeyreğinde vatandaşın tüketiminde sürat kaybı bekleniyor.
Vatandaşın harcamaları süratli arttı
TÜİK datalarına göre ikinci çeyrekte inşaat yatırımları yüzde 10,9 küçülürken makine teçhizat yatırımları yüzde 17,8, başka etkinler yüzde 14 arttı. Vatandaşın tüketim harcamalarında da iki katını aşan artışlar görüldü. Cari fiyatlarla vatandaşın ikinci çeyrekte sağlam tüketim malı harcanması yüzde 114,3, yarı güçlü tüketim malı harcanması yüzde 135,9, dayanıksız tüketim malı harcanması yüzde 137,9 ve hizmet kesimine yönelik harcanması da yüzde 138,8 arttı. Bu pek yüksek artışlarda yüksek enflasyonun tesiri büyük oldu.
SİYASET VE İŞ DÜNYASI BÜYÜMEYİ NASIL KIYMETLENDİRDİ?
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati: Ekonomimiz yılın ikinci çeyreğinde yıllık bazda gerçek olarak birinci çeyrekteki güçlü büyüme performansımızın da üzerinde yüzde 7,6 büyümüştür. bu biçimdece Türkiye, verisi açıklanan OECD ve G20 ülkeleri içerisinde yılın ikinci çeyreğinde en yüksek büyüme kaydeden ikinci ülke olmuştur. İkinci çeyrekte yalnızca güçlü büyüme performansı göstermedik, beraberinde 5 çeyrektir devam eden istikrarlı büyümeyi bu vakitte de sürdürdük. Son iki buçuk yıldır makine ve teçhizat yatırımlarındaki kuvvetli yıllık artış bu vakitte de yüzde 17,8 ile devam etmiştir. Bu gelişmeyi üretim kapasitemizin artırılması açısından olumlu kıymetlendiriyoruz. Büyümedeki güçlü seyrin işgücü piyasasındaki yansımaları yılın birinci yarısında görüldü. bu vakitte geçtiğimiz yılsonuna kıyasla yaklaşık 900 bin kişilik ek istihdam sağlandı ve işsizlik oranı yüzde 10,3’e düştü. Büyümeyi ve istihdamı evvelandiren, üretimi ve ihracatı destekleyen Türkiye İktisat Modeli ile elde ettiğimiz bu kazanımlar yılın kalan devrinde de sürecektir. Artık ekonomimizin alamet-i farikası istikrarlı, sürdürülebilir ve istihdam odaklı büyümedir.
Ticaret Bakanı Mehmet Muş: Türkiye, 2022 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 7,6 büyüyerek başarılı performansını sürdürdü. İhracat, büyümeye 3,87 puan katkı vermiş, büyümenin yarısı mal ve hizmet ihracatından kaynaklanmıştır. Net mal ve hizmet ihracatının büyümeye katkısı ise 2,7 puan olmuştur.
CHP Sözcüsü Faik Öztrak: Büyümeden, çalışanlar nasiplenmemiş. İşçilerimizin pastadan aldığı hisse artmamış. Bilakis küçülmüş. İki yıl evvel ulusal gelirden yüzde 37 hisse alan işçi, artık yüzde 25 hisse alır hale gelmiş. Ortadaki fark sermayenin yani zenginin cebine taşınmış. Varlıklı, daha da varlıklı olmuş. Pekala, TÜİK ’in defterindeki şişme ne kıymetine sağlanmış? Tüm makyajlamalara karşın yüzde 36 olan enflasyonu yüzde 80’e çıkarma ve cari açığın süratle artması değerine. Türkiye defteri şişirmek için dışarıya daha bağımlı hale gelmiş.
MÜSİAD Genel Lideri Mahmut Asmalı: Büyümeye 13,9 puanlık katkı sağlayan iç talebin yanı sıra, net dış talebin 2,7 puan ve yatırımların ise 1,2 puanlık müspet tesirleri, Türkiye iktisadının homojen bir büyüme kaydettiğine işaret etmesi bakımından çok kıymetli bir gösterge olmuştur. Yılın üçüncü çeyreğinde göreli bir yavaşlama gözlenen ekonomik aktivite, iktisat idaresi tarafınca alınan son önlemlerle bir arada ivme kazanmaktadır.
İSO Lideri Erdal Bahçıvan: Sanayi kesimimizin büyüme ortasındaki hissesini koruduğunu, endüstrinin büyümeye bedelli katkısını sürdürmekle birlikte, bir durağanlaşmanın da hafifçeten kendini göstermekte olduğunu söylememiz gerekiyor. İçinde bulunduğumuz çeyrekteki bu öncü göstergeler, bize endüstrinin şimdiki sorun ve beklentilerinin bitirilebilmesinin, endüstrimizin büyümeye istikrarlı katkısını sürdürebilmesi açısından ne kadar kıymet arz ettiğini ortaya koymaktadır.
İTO Lideri Şekib Avdagiç: Global iktisadın yavaşladığı bir müddetçte Türkiye iktisadının yılın ikinci çeyreğinde elde ettiği yüzde 7,6’lık büyüme istihdam, üretim ve ihracatımızın geleceği ismine umut vericidir. Bizi mutlu eden asıl konu en yakın ticaret partnerimiz Avrupa’da işlerin sakinleştiği bir periyotta dahi ekonomik büyümemizin yatırım ve ihracat kalemleri tarafınca desteklenmesidir.
DEİK Lideri Nail Olpak: Türkiye iktisadının yüzde 7,6 oranında büyüme göstererek dünya ülkeleri içinde olumlu ayrışmaya devam ederek istikrarlı büyüme elde etmeyi başarmasını, iş dünyası olarak memnuniyetle karşılıyoruz. Açıklanan olumlu bilgi, son iki çeyrekte global manada ivme kaybına karşın 2022 yıllık büyüme maksadı olan yüzde 5’lik büyümenin yakalanabileceğini, hatta bu amacın üzerine çıkabileceğimizi gösteriyor.
ASO Lideri Nurettin Özdebir: Global tedarik zincirinin bozulduğu ve resesyon beklentilerin güçlendiği, krediye ulaşma maliyetinin artığı bir periyotta yüksek büyüme sayısına ulaşmamız çok değerli. Büyümenin topluma yansıması da kıymetli. Çalışanların İşgücü ödemelerinin hissesi yılın birinci çeyreğinde yüzde 31,5 iken, bu çeyrekte yüzde 25,4 düzeyine gerilemesi, gelir adaleti açısından dikkat edilmesi gereken çok kıymetli bir konu olarak görülmelidir.
Okumaya devam et...