“niçin Gürcüler ve Ermeniler kendi lisanlarında, Azerbaycan ve Orta Asya ise Rusça konuşuyor?”
Nesin Vakfı`nın bir daha baskıyla yüz yüze kalması akıllara Aziz Nesin`in 1960`larda SSCB`de ve dünyada gördüğü saygıyı getirdi.
Nesin`in yakın arkadaşı ve halihazırda İsrail`in Kudüs kentinde ikamet eden çağdaş dünya edebiyatının büyük ustası Cengiz Hüseyinov 2009 yılında Moskova`da yayımlanmış Geçmişte kalanların elini sıkarken isimli kitabında Aziz Nesin`le ilgili günlüklerindeki değerli notlara yer verdi. Günlüklerde Aziz Nesin`in bu biçimde Azerbaycan ve Orta Asya toplumlarının Rusça konuşmasından rahatsız olduğunu ve pak, ortak bir Türkçenin yaratılmasını hayal ettiğini görmekteyiz.
AZİZ NESİN MOSKOVA’DA
Moskova`da tanışmış, uzun mühlet sohbetler etmiştik(Türkiye`dekinden daha fazla).`Litareturnaya gazeta`nın Türkiye`deki özel muhabiri` biçiminde kendinden uydurduğu bir vazifenin KGB`nin denetiminde olacağını düşünememişti.
9 Haziran 1965 Çarşamba. Evvelki gün Aziz Nesin gelmiştir.
11 Haziran. Aziz Nesin`le buluştuk, şömineli restoranda öğlen yemeği. Yaşlılık üzerine konuşan Lev Nikulin tekrar Türkiye`ye gidemeyeceğini söz ediyor. Birincisi 1909`da olmak üzere orada dört kez bulunmuştur; akabinde 1925`de,en son ise 1957`de.Yan taraftaki Türk gazetesinde iki fotoğraf vardır: asılarak idam edilmiş Rus `casus` ve Lev Nikulin.
Türkiye`ye Büyükelçinin konuğu olarak gidiyormuş. Ekper Babayev, Berdı Kerbabayev, Çugunov, Simonov, Lenç(Aziz Nesin`in kitabına ön kelam yazmıştır), bayan tercüman ve ben. Kısa uzunluklu olup mütevazi giyinmiştir, gömleğinin kolları süzülmüştür. Esmerdir. Gözleri parlıyor. Bakışları açık ve sakindir. Lenç uzunluğunu kastederek “Boyunuzun daha uzun olduğunu düşünmüştüm” dedi.
Nesin: “Bir gün konuşmayı bitirip kalktığımda ‘Otururken uzun boyluydunuz’ demişlerdi.”
Yaşıyla ilgili olarak Simonov`a :”Aynı yaştayız” dedi lakin ak saçlı ve yaşlı Simonov, Nesin`in babası üzere görünüyordu.
-Nesin: Bayanlar beni otuz yaşın üzerinde bile görmüyorlar.
-Simonov: Onlar hangi şartları hesaba katarak sizi o yaşın üzerinde görmüyorlar?
Nesin gülüyor. ”Bu bahiste susacağım”.
bir daha Simonov`a: ”Zor şartlarda yaşamanızdan dolayı bu kadar yaşlanmışsınız, ben ise kusursuz ortamda şatafat ortasında yaşıyorum” diyor.
Aziz Nesin 1943`den yazıyor. Kitaplarının tirajı pekala? “Bizim Türkiye`deki on binimiz sizin buradaki beş yüz bine eşdeğerdir”.
-Eserleriniz nerede basılıyor?(Lenç)
-Her yerde benim hikayelerimi bekliyorlar. İtalya`da Altın Palmiye Mükafatını aldıktan daha sonra beni kabullendiler.
-Oyuncular sizin yapıtlarınızı okuyorlar (Lenç).
-Hayır…Siz SSCB`de Türkiye`yi herkesten daha güzel biliyorsunuz. Fakat gerçekte Türkiye`yi kimse bilmiyor. Ve Nazım Hikmet`i de Türkiye`den daha güzel hiç bir yerde hiç kimse bilmiyor.
NAZIM’IN VEFATINI KABULLENEMİYOR
Nazım`ın yaşama veda etmesini bir türlü kabullenemiyor.
Simonov: “Bizde bulunan yazmalarının mikrofilmlerini arşivlerden temin ederek size verebiliriz. Lakin bunu açık biçimde ve resmi yoldan yapmamız gerekir; mesela Türkiye Müellifler Birliği`nin bize yazı yazmasıyla.”
Aziz Nesin: Örgütün 3-5 üyesi bulunmaktadır, ufak bir odaya sığınmışız, aidatlarla ayakta duruyoruz, ne yapacağız mikrofilmleri? Nazım`ın ismine dernek kurarak yapıtlarının tamamını bir yere toplamayı, tahrifleri ortadan kaldırdıktan daha sonra basmayı düşünüyoruz.”
Kısa mühlet evvel iki ülke içindeki savaşa ait güldürüyü bitirmiştir: biri polis düdüğü, öbürü ise çizme fırçaları yapıyor, Varşova`ya Nazım`ın dul karısı Münevver`e göndermiştir. Ekper,Vera`ya (Tulyakova) gitmeyi önerdiğinde Nesin`in cevabı gecikiyor. Ekper bunun farkına vararak: “İşte Nazım`ın oturduğu konutu kastediyorum” diyor.
“TÜRK’ÜN NEYİ EKSİK” DEDİ, ALEVLİ BİR KONUŞMA YAPTI
Nesin muharrirlerin Weimar`da yapılan milletlerarası toplantısında nasıl hırsla konuştuğunu anlatıyordu : “Kürsüye çıkan İspanyol ateşli konuştu, Güney Amerikalı da ateşli konuştu; Türkün neyi eksik diyerek ben de alevli konuştum. Yerime oturduğumda bana “Onlar kendi ülkelerine dönmeyecekler, siz ise döneceksiniz” dediler. ”Başınıza bir işin gelmesi durumunda Müellifler Birliği sizi savunacaktır”- SSCB Muharrirler Birliği Dış İlgiler Kurulundan Stejenskiy kendisini teselli etmiştir.
Türk lisanının paklığı ve Türk halklarının Arap ve Fars sözlerinden arınmış ortak lisanının olması için gayret veren bir kişilik.. Sık sık benim sözlerimi düzeltiyor: “Sizin Azerbaycan`da her alanda değişimin olması gerekir…Ne yapmalı, Fars, Arap, Fransız lisanları hoştur. Türk lisanının de pak ve hoş olması gerekir. Türk sözlerini sık sık kullanmanız için sizin bir seneliğine Azerbaycan`a öğretmen olarak gönderilmeniz gerekir”.
TAVLA’DAN UZAK DURDU
Tavla oynayıp-oynamadığını sorduğumda yirmi seniçin bu yana oynamadığını diyor: “Tavlaya sarf edeceğim vakti en uygunu hikayeye sarf ederim”.
Moskova`da yeteri kadar çay içememekten şikayetçiydi. Kerbabayev siyah mı yoksa yeşil mi çay içtiğini sorduğunda Aziz anlamayarak “Demli içiyorum” diyor. Son senelerda 4-5 saat uyuyormuş. “Kiminin silahı güç ve hoşluk, kimininki uzunluğudur… Benimki ise emeğim ve yapıtlarımdır.” Üç piyes, iki binin üzerinde hikaye, altı roman kaleme almıştır.
NAZIM HİKMET ÇOK SEVERDİ
Ekper mizahi hikayelerinin basıldığı yayınevinden telifi almak için gitmeyi önerdiğinde “Türkiye`ye göndersinler, para orada lazım, burada ben misafirim” diyor. Benim ve Ekper`in aile durumumuzu soruyor, seve-seve kendi dört evladının ismini söylem ediyor.
12 Haziran Cumartesi. Ekper, Nesin`le tartışmasını anlattı, Hikmet`in en yeterli yapıtlarını Türkiye`de kaleme aldığını düşündüğü üzere Münevver`i örnek bir anne, eş olarak görüyormuş.
13 Haziran. Ukrayna oteli. Jak İhmalyan, Aziz Nesin(onlar birebir cezaevinde yatmışlarmış), Ekper ve ben. Novodeviçye mezarlığına gittik (Vera da bizimleydi), Nazım`ın mezarı başında fotoğraflar çektirdik. Nazım`ın mezar taşı yazısının Rusça bulunmasına şaşırdı. “Nazım sizi epeyce seviyor ve büyük bir muharrir olarak kıymet veriyordu” diyerek Vera konuta davet etti. Nesin ikram ettiğim kitabımın kapağına büyük istekle Nazım`ın Vera`ya Paris`ten, Prag`dan, Stockholm`dan, Roma`dan gönderdiği sevgi mektuplarından sözler yazıyordu. Rusça ve Türkçe kartlar vardı. Masanın üzerinde Nazım Hikmet gemisinin kütüphanesine verilecek kitaplar duruyordu.
16 Ağustos.Aziz Nesin, Nazım Hikmet gemisini karşılamak için Vera Tulyakova ve Ekper Babayev`le gittiği Odessa`dan geri döndü.
-Gemiye bu ismi vererek Türkiye`yi gıcıklanırdık mı sanki?
-Hayır,-Nesin karşılık verdi, -düşünmüyorum, ölmüş bir beşerle ilgili niye berbat düşünülsün ki? Nazım Hikmet sağ olsaydı… Kültür tarihinden silemezsiniz ki…
ORTA ASYA VE AZERBAYCAN niye TÜRKÇE KONUŞMUYOR?
Dil üzerine. ”Azerbaycan lisanı Türkçenin bir diyalektidir. Azerbaycanlılardır lakin lisan Türkçedir (Amerika ve İngilizce). Gürcistan ve Ermenistan`da hoşuma gitti, Azerbaycan`da ve Orta Asya`da ise hayır: beşerler kendi ortalarında Rusça konuşuyor.” Rusçayı bilmek gerekir, burası uygundur fakat kendi lisanını de kaybetmemeli. Şayet sevgililer farklı bir lisanda konuşuyorsa, ana lisanı kayboluyor demek ki (Ekper`in akrabası kendini haklı çıkarıyor: “Ama biz Moskova`da okuduk”). Soruyorum: niye Gürcistan’da ve Ermenistan`da kendi lisanlarında konuşuyorlar, Azerbaycan`da ve Orta Asya`da ise yok? Orada da Sovyet iktidarıdır, burada da. Lakin niye bu biçimde oluyor? Sizin düşünerek düzeltmeniz gerekir. Sovyet hakimiyeti yeterlidir, edebiyat için her türlü ortamı yaratıyor fakat gençlerin kendilerine yol açması zordur. Benim güya Literaturnaya Gazeta`nın muhabiri olarak Türkiye`ye gitmemle ilgili İzmir`deki, Ankara`daki, İstanbul`daki arkadaşlarına mektuplar kaleme almıştı.
23 Ağustos Pazartesi. Türkiye`ye gitme fırsatı olmadı. Yarım sene sonlarım yerinden oynadı ,Nesin`in yazdığı mektupların, yaşadığım heyecanların hiç bir yararı olmadı… Markov`a (SSCB Muharrirler Birliği Başkanı), naifliğime şaşırarak bana bakıyordu, sonucu onlar vermiyordu çünkü…”Canınızı sıkmayın, gidersiniz bir gün” dedi.
Radi Fiş bana “Beş sene uğraşmama karşın olmamıştı akabinde yol bir açılmış, pir açılmıştı”
Not: Cengiz Hüseyinov`un, Aziz Nesin`le ilgili anılarının Türkiye`yle ilgili kısmını Odatv daha evvel yayınlamıştır.
Mayis Alizade
Nesin Vakfı`nın bir daha baskıyla yüz yüze kalması akıllara Aziz Nesin`in 1960`larda SSCB`de ve dünyada gördüğü saygıyı getirdi.
Nesin`in yakın arkadaşı ve halihazırda İsrail`in Kudüs kentinde ikamet eden çağdaş dünya edebiyatının büyük ustası Cengiz Hüseyinov 2009 yılında Moskova`da yayımlanmış Geçmişte kalanların elini sıkarken isimli kitabında Aziz Nesin`le ilgili günlüklerindeki değerli notlara yer verdi. Günlüklerde Aziz Nesin`in bu biçimde Azerbaycan ve Orta Asya toplumlarının Rusça konuşmasından rahatsız olduğunu ve pak, ortak bir Türkçenin yaratılmasını hayal ettiğini görmekteyiz.
AZİZ NESİN MOSKOVA’DA
Moskova`da tanışmış, uzun mühlet sohbetler etmiştik(Türkiye`dekinden daha fazla).`Litareturnaya gazeta`nın Türkiye`deki özel muhabiri` biçiminde kendinden uydurduğu bir vazifenin KGB`nin denetiminde olacağını düşünememişti.
9 Haziran 1965 Çarşamba. Evvelki gün Aziz Nesin gelmiştir.
11 Haziran. Aziz Nesin`le buluştuk, şömineli restoranda öğlen yemeği. Yaşlılık üzerine konuşan Lev Nikulin tekrar Türkiye`ye gidemeyeceğini söz ediyor. Birincisi 1909`da olmak üzere orada dört kez bulunmuştur; akabinde 1925`de,en son ise 1957`de.Yan taraftaki Türk gazetesinde iki fotoğraf vardır: asılarak idam edilmiş Rus `casus` ve Lev Nikulin.
Türkiye`ye Büyükelçinin konuğu olarak gidiyormuş. Ekper Babayev, Berdı Kerbabayev, Çugunov, Simonov, Lenç(Aziz Nesin`in kitabına ön kelam yazmıştır), bayan tercüman ve ben. Kısa uzunluklu olup mütevazi giyinmiştir, gömleğinin kolları süzülmüştür. Esmerdir. Gözleri parlıyor. Bakışları açık ve sakindir. Lenç uzunluğunu kastederek “Boyunuzun daha uzun olduğunu düşünmüştüm” dedi.
Nesin: “Bir gün konuşmayı bitirip kalktığımda ‘Otururken uzun boyluydunuz’ demişlerdi.”
Yaşıyla ilgili olarak Simonov`a :”Aynı yaştayız” dedi lakin ak saçlı ve yaşlı Simonov, Nesin`in babası üzere görünüyordu.
-Nesin: Bayanlar beni otuz yaşın üzerinde bile görmüyorlar.
-Simonov: Onlar hangi şartları hesaba katarak sizi o yaşın üzerinde görmüyorlar?
Nesin gülüyor. ”Bu bahiste susacağım”.
bir daha Simonov`a: ”Zor şartlarda yaşamanızdan dolayı bu kadar yaşlanmışsınız, ben ise kusursuz ortamda şatafat ortasında yaşıyorum” diyor.
Aziz Nesin 1943`den yazıyor. Kitaplarının tirajı pekala? “Bizim Türkiye`deki on binimiz sizin buradaki beş yüz bine eşdeğerdir”.
-Eserleriniz nerede basılıyor?(Lenç)
-Her yerde benim hikayelerimi bekliyorlar. İtalya`da Altın Palmiye Mükafatını aldıktan daha sonra beni kabullendiler.
-Oyuncular sizin yapıtlarınızı okuyorlar (Lenç).
-Hayır…Siz SSCB`de Türkiye`yi herkesten daha güzel biliyorsunuz. Fakat gerçekte Türkiye`yi kimse bilmiyor. Ve Nazım Hikmet`i de Türkiye`den daha güzel hiç bir yerde hiç kimse bilmiyor.
NAZIM’IN VEFATINI KABULLENEMİYOR
Nazım`ın yaşama veda etmesini bir türlü kabullenemiyor.
Simonov: “Bizde bulunan yazmalarının mikrofilmlerini arşivlerden temin ederek size verebiliriz. Lakin bunu açık biçimde ve resmi yoldan yapmamız gerekir; mesela Türkiye Müellifler Birliği`nin bize yazı yazmasıyla.”
Aziz Nesin: Örgütün 3-5 üyesi bulunmaktadır, ufak bir odaya sığınmışız, aidatlarla ayakta duruyoruz, ne yapacağız mikrofilmleri? Nazım`ın ismine dernek kurarak yapıtlarının tamamını bir yere toplamayı, tahrifleri ortadan kaldırdıktan daha sonra basmayı düşünüyoruz.”
Kısa mühlet evvel iki ülke içindeki savaşa ait güldürüyü bitirmiştir: biri polis düdüğü, öbürü ise çizme fırçaları yapıyor, Varşova`ya Nazım`ın dul karısı Münevver`e göndermiştir. Ekper,Vera`ya (Tulyakova) gitmeyi önerdiğinde Nesin`in cevabı gecikiyor. Ekper bunun farkına vararak: “İşte Nazım`ın oturduğu konutu kastediyorum” diyor.
“TÜRK’ÜN NEYİ EKSİK” DEDİ, ALEVLİ BİR KONUŞMA YAPTI
Nesin muharrirlerin Weimar`da yapılan milletlerarası toplantısında nasıl hırsla konuştuğunu anlatıyordu : “Kürsüye çıkan İspanyol ateşli konuştu, Güney Amerikalı da ateşli konuştu; Türkün neyi eksik diyerek ben de alevli konuştum. Yerime oturduğumda bana “Onlar kendi ülkelerine dönmeyecekler, siz ise döneceksiniz” dediler. ”Başınıza bir işin gelmesi durumunda Müellifler Birliği sizi savunacaktır”- SSCB Muharrirler Birliği Dış İlgiler Kurulundan Stejenskiy kendisini teselli etmiştir.
Türk lisanının paklığı ve Türk halklarının Arap ve Fars sözlerinden arınmış ortak lisanının olması için gayret veren bir kişilik.. Sık sık benim sözlerimi düzeltiyor: “Sizin Azerbaycan`da her alanda değişimin olması gerekir…Ne yapmalı, Fars, Arap, Fransız lisanları hoştur. Türk lisanının de pak ve hoş olması gerekir. Türk sözlerini sık sık kullanmanız için sizin bir seneliğine Azerbaycan`a öğretmen olarak gönderilmeniz gerekir”.
TAVLA’DAN UZAK DURDU
Tavla oynayıp-oynamadığını sorduğumda yirmi seniçin bu yana oynamadığını diyor: “Tavlaya sarf edeceğim vakti en uygunu hikayeye sarf ederim”.
Moskova`da yeteri kadar çay içememekten şikayetçiydi. Kerbabayev siyah mı yoksa yeşil mi çay içtiğini sorduğunda Aziz anlamayarak “Demli içiyorum” diyor. Son senelerda 4-5 saat uyuyormuş. “Kiminin silahı güç ve hoşluk, kimininki uzunluğudur… Benimki ise emeğim ve yapıtlarımdır.” Üç piyes, iki binin üzerinde hikaye, altı roman kaleme almıştır.
NAZIM HİKMET ÇOK SEVERDİ
Ekper mizahi hikayelerinin basıldığı yayınevinden telifi almak için gitmeyi önerdiğinde “Türkiye`ye göndersinler, para orada lazım, burada ben misafirim” diyor. Benim ve Ekper`in aile durumumuzu soruyor, seve-seve kendi dört evladının ismini söylem ediyor.
12 Haziran Cumartesi. Ekper, Nesin`le tartışmasını anlattı, Hikmet`in en yeterli yapıtlarını Türkiye`de kaleme aldığını düşündüğü üzere Münevver`i örnek bir anne, eş olarak görüyormuş.
13 Haziran. Ukrayna oteli. Jak İhmalyan, Aziz Nesin(onlar birebir cezaevinde yatmışlarmış), Ekper ve ben. Novodeviçye mezarlığına gittik (Vera da bizimleydi), Nazım`ın mezarı başında fotoğraflar çektirdik. Nazım`ın mezar taşı yazısının Rusça bulunmasına şaşırdı. “Nazım sizi epeyce seviyor ve büyük bir muharrir olarak kıymet veriyordu” diyerek Vera konuta davet etti. Nesin ikram ettiğim kitabımın kapağına büyük istekle Nazım`ın Vera`ya Paris`ten, Prag`dan, Stockholm`dan, Roma`dan gönderdiği sevgi mektuplarından sözler yazıyordu. Rusça ve Türkçe kartlar vardı. Masanın üzerinde Nazım Hikmet gemisinin kütüphanesine verilecek kitaplar duruyordu.
16 Ağustos.Aziz Nesin, Nazım Hikmet gemisini karşılamak için Vera Tulyakova ve Ekper Babayev`le gittiği Odessa`dan geri döndü.
-Gemiye bu ismi vererek Türkiye`yi gıcıklanırdık mı sanki?
-Hayır,-Nesin karşılık verdi, -düşünmüyorum, ölmüş bir beşerle ilgili niye berbat düşünülsün ki? Nazım Hikmet sağ olsaydı… Kültür tarihinden silemezsiniz ki…
ORTA ASYA VE AZERBAYCAN niye TÜRKÇE KONUŞMUYOR?
Dil üzerine. ”Azerbaycan lisanı Türkçenin bir diyalektidir. Azerbaycanlılardır lakin lisan Türkçedir (Amerika ve İngilizce). Gürcistan ve Ermenistan`da hoşuma gitti, Azerbaycan`da ve Orta Asya`da ise hayır: beşerler kendi ortalarında Rusça konuşuyor.” Rusçayı bilmek gerekir, burası uygundur fakat kendi lisanını de kaybetmemeli. Şayet sevgililer farklı bir lisanda konuşuyorsa, ana lisanı kayboluyor demek ki (Ekper`in akrabası kendini haklı çıkarıyor: “Ama biz Moskova`da okuduk”). Soruyorum: niye Gürcistan’da ve Ermenistan`da kendi lisanlarında konuşuyorlar, Azerbaycan`da ve Orta Asya`da ise yok? Orada da Sovyet iktidarıdır, burada da. Lakin niye bu biçimde oluyor? Sizin düşünerek düzeltmeniz gerekir. Sovyet hakimiyeti yeterlidir, edebiyat için her türlü ortamı yaratıyor fakat gençlerin kendilerine yol açması zordur. Benim güya Literaturnaya Gazeta`nın muhabiri olarak Türkiye`ye gitmemle ilgili İzmir`deki, Ankara`daki, İstanbul`daki arkadaşlarına mektuplar kaleme almıştı.
23 Ağustos Pazartesi. Türkiye`ye gitme fırsatı olmadı. Yarım sene sonlarım yerinden oynadı ,Nesin`in yazdığı mektupların, yaşadığım heyecanların hiç bir yararı olmadı… Markov`a (SSCB Muharrirler Birliği Başkanı), naifliğime şaşırarak bana bakıyordu, sonucu onlar vermiyordu çünkü…”Canınızı sıkmayın, gidersiniz bir gün” dedi.
Radi Fiş bana “Beş sene uğraşmama karşın olmamıştı akabinde yol bir açılmış, pir açılmıştı”
Not: Cengiz Hüseyinov`un, Aziz Nesin`le ilgili anılarının Türkiye`yle ilgili kısmını Odatv daha evvel yayınlamıştır.
Mayis Alizade